Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 27. júní 2025 07:31 Fagleg blaðamennska og öflugir, frjálsir fréttamiðlar eru einn af lykilþáttum í öryggis- og varnarmálum Íslands. Aðildarríki NATO samþykktu á leiðtogafundi í Haag á miðvikudag að stórauka útgjöld til varnarmála og að innan tíu ára skyldu þau koma til með að nema 5% af þjóðarframleiðslu hvers ríkis í stað 2% sem miðað er við nú. Af þessum 5% færu 1,5% til „varnartengdra fjárfestinga og framlaga sem styðja við áfallaþol, öryggi og varnir,“ líkt og segir í tilkynningu frá utanríkis- og forsætisráðuneytinu. Í henni er haft eftir Kristrúnu Frostadóttur forsætisráðherra að skilningur ríki á sérstöðu Íslands sem herlausri þjóð og því muni Ísland miða við að á næsta áratug verði framlag Íslands til varnarmála 1,5% af landsframleiðslu og fari í eflingu innviða sem styðja við áfallaþol, öryggi og varnir. Í þessu samhengi hefur sérstaklega verið talað um svokallaðar fjölþáttaógnir (e. Hybrid threats) sem taldar eru getað grafið undan alþjóðakerfinu, lýðræði, samfélagslegri samheldni og mannréttindum. Þetta fjölluðu formenn ríkisstjórnarflokkanna um í sameiginlegri grein sinni sem birtist í vikunni: „Í nútímavæddum heimi er ráðist að frjálslyndum lýðræðissamfélögum með fjölbreyttum aðferðum. Það er ekki aðeins gert með beinum hætti og hefðbundnum hernaði. Nú hafa óbeinar árásir færst í aukana sem er ætlað að grafa undan upplýstri og lýðræðislegri umræðu. Það er meðal annars gert með skipulagðri dreifingu á falsfréttum, netárásum og öðrum fjölþáttaógnum.“ NATO hefur skilgreint ógnir gegn upplýsingaöryggi „sem vísvitandi misnotkun upplýsingaumhverfis af hálfu erlendra ríkja eða utanaðkomandi afla með ráðumtaktík, tækni og aðgerðum sem ætlað er að hafa skaðleg áhrif á skoðanir eða hegðun fólks, með það að markmiði að veikja ríki og samfélög“. Stjórnvöld treysti á fjölmiðla Á tímum þegar samfélagsmiðlar sýna bjagaða og einhliða mynd af heiminum og utanaðkomandi öfl reyna að hafa áhrif á lýðræðislegar kosningar víða um heim og um leið grafa undan stofnunum samfélagsins, hafa hefðbundnir fjölmiðlar verið að veikjast. Frjálsir, öflugir fréttamiðlar sem leggja áherslu á faglega blaðamennsku í þágu almennings eru því mikilvæg vörn gegn þessum ógnum. Íslensk stjórnvöld treysta enda á fjölmiðla til að upplýsa almenning þegar neyðarástand skapast, eins og sýndi sig í COVID-faraldrinum. En til að blaðamenn geti ræktað þetta mikilvæga hlutverk þurfa fjölmiðlar traustan fjárhagslegan grundvöll, stuðning almennings og stjórnvalda og skilning á mikilvægi þeirra. Þessi skilyrði eru ekki til staðar í dag. Stuðningur skilgreindur sem hluti af varnarframlögum Á lausnamóti Blaðamannafélags Íslands sem haldið var í mars síðastliðnum, þar sem á sjöunda tug sérfræðinga komu saman til að ræða viðfangsefni tengd sameiginlegum hagsmunum fjölmiðla, blaðamanna og almennings, kom fram sú tillaga að styrkir og ívilnanir við íslenska fjölmiðla og aðgerðir til eflingar blaðamennsku yrðu skilgreind sem varnarframlag Íslands til NATO. Talið var að slík stefna gæti styrkt stöðu Íslands á alþjóðavettvangi, eflt traust almennings á stofnunum landsins og undirstrikað mikilvægi blaðamennsku í öryggismálum samtímans. Sterkir fréttamiðlar tryggja aðgengi almennings að traustum og sannreyndum upplýsingum þegar áföll ríða yfir og draga þannig úr óvissu og upplýsingaóreiðu um leið. Vel fjármagnaðir fjölmiðlar geta brugðist fljótt og örugglega við falsfréttum, leiðrétt rangar upplýsingar og komið í veg fyrir að grafið sé undan stöðugleika í samfélaginu. Þá er einnig nauðsynlegt að efla miðlalæsi í landinu og auka getu almennings til að meta og greina áreiðanleika upplýsinga og uppruna þeirra. Styrkjum innviði hér heima sem styðja við öryggi og varnir Íslands Markviss stefna og fjárstuðningur stjórnvalda við fréttamiðla sem mikilvæga innviði stuðlar að meiri seiglu og þoli almennings á áfallatímum. Íslensk stjórnvöld ættu að leggja áherslu á og viðurkenna formlega stuðning við blaðamennsku sem þátt í varnarviðbúnaði landsins og nýta tækifærið til þess að efla þann stuðning verulega. Blaðamannafélag Íslands hefur fundið fyrir velvilja og áhuga hjá stjórnvöldum á að ráðast í aðgerðir til eflingar blaðamennsku og fundið skilning á mikilvægi hennar í lýðræðissamfélagi. Nú er tækifæri fyrir ríkisstjórnina að láta verkin tala og tryggja að hér geti starfað stöndugir fréttamiðlar sem ástunda faglega blaðamennsku sem stuðlar að auknu öryggi, samheldni og trausti í samfélaginu hvað sem á dynur. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Öryggis- og varnarmál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Sigríður Dögg Auðunsdóttir Mest lesið Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Skoðun Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Sjá meira
Fagleg blaðamennska og öflugir, frjálsir fréttamiðlar eru einn af lykilþáttum í öryggis- og varnarmálum Íslands. Aðildarríki NATO samþykktu á leiðtogafundi í Haag á miðvikudag að stórauka útgjöld til varnarmála og að innan tíu ára skyldu þau koma til með að nema 5% af þjóðarframleiðslu hvers ríkis í stað 2% sem miðað er við nú. Af þessum 5% færu 1,5% til „varnartengdra fjárfestinga og framlaga sem styðja við áfallaþol, öryggi og varnir,“ líkt og segir í tilkynningu frá utanríkis- og forsætisráðuneytinu. Í henni er haft eftir Kristrúnu Frostadóttur forsætisráðherra að skilningur ríki á sérstöðu Íslands sem herlausri þjóð og því muni Ísland miða við að á næsta áratug verði framlag Íslands til varnarmála 1,5% af landsframleiðslu og fari í eflingu innviða sem styðja við áfallaþol, öryggi og varnir. Í þessu samhengi hefur sérstaklega verið talað um svokallaðar fjölþáttaógnir (e. Hybrid threats) sem taldar eru getað grafið undan alþjóðakerfinu, lýðræði, samfélagslegri samheldni og mannréttindum. Þetta fjölluðu formenn ríkisstjórnarflokkanna um í sameiginlegri grein sinni sem birtist í vikunni: „Í nútímavæddum heimi er ráðist að frjálslyndum lýðræðissamfélögum með fjölbreyttum aðferðum. Það er ekki aðeins gert með beinum hætti og hefðbundnum hernaði. Nú hafa óbeinar árásir færst í aukana sem er ætlað að grafa undan upplýstri og lýðræðislegri umræðu. Það er meðal annars gert með skipulagðri dreifingu á falsfréttum, netárásum og öðrum fjölþáttaógnum.“ NATO hefur skilgreint ógnir gegn upplýsingaöryggi „sem vísvitandi misnotkun upplýsingaumhverfis af hálfu erlendra ríkja eða utanaðkomandi afla með ráðumtaktík, tækni og aðgerðum sem ætlað er að hafa skaðleg áhrif á skoðanir eða hegðun fólks, með það að markmiði að veikja ríki og samfélög“. Stjórnvöld treysti á fjölmiðla Á tímum þegar samfélagsmiðlar sýna bjagaða og einhliða mynd af heiminum og utanaðkomandi öfl reyna að hafa áhrif á lýðræðislegar kosningar víða um heim og um leið grafa undan stofnunum samfélagsins, hafa hefðbundnir fjölmiðlar verið að veikjast. Frjálsir, öflugir fréttamiðlar sem leggja áherslu á faglega blaðamennsku í þágu almennings eru því mikilvæg vörn gegn þessum ógnum. Íslensk stjórnvöld treysta enda á fjölmiðla til að upplýsa almenning þegar neyðarástand skapast, eins og sýndi sig í COVID-faraldrinum. En til að blaðamenn geti ræktað þetta mikilvæga hlutverk þurfa fjölmiðlar traustan fjárhagslegan grundvöll, stuðning almennings og stjórnvalda og skilning á mikilvægi þeirra. Þessi skilyrði eru ekki til staðar í dag. Stuðningur skilgreindur sem hluti af varnarframlögum Á lausnamóti Blaðamannafélags Íslands sem haldið var í mars síðastliðnum, þar sem á sjöunda tug sérfræðinga komu saman til að ræða viðfangsefni tengd sameiginlegum hagsmunum fjölmiðla, blaðamanna og almennings, kom fram sú tillaga að styrkir og ívilnanir við íslenska fjölmiðla og aðgerðir til eflingar blaðamennsku yrðu skilgreind sem varnarframlag Íslands til NATO. Talið var að slík stefna gæti styrkt stöðu Íslands á alþjóðavettvangi, eflt traust almennings á stofnunum landsins og undirstrikað mikilvægi blaðamennsku í öryggismálum samtímans. Sterkir fréttamiðlar tryggja aðgengi almennings að traustum og sannreyndum upplýsingum þegar áföll ríða yfir og draga þannig úr óvissu og upplýsingaóreiðu um leið. Vel fjármagnaðir fjölmiðlar geta brugðist fljótt og örugglega við falsfréttum, leiðrétt rangar upplýsingar og komið í veg fyrir að grafið sé undan stöðugleika í samfélaginu. Þá er einnig nauðsynlegt að efla miðlalæsi í landinu og auka getu almennings til að meta og greina áreiðanleika upplýsinga og uppruna þeirra. Styrkjum innviði hér heima sem styðja við öryggi og varnir Íslands Markviss stefna og fjárstuðningur stjórnvalda við fréttamiðla sem mikilvæga innviði stuðlar að meiri seiglu og þoli almennings á áfallatímum. Íslensk stjórnvöld ættu að leggja áherslu á og viðurkenna formlega stuðning við blaðamennsku sem þátt í varnarviðbúnaði landsins og nýta tækifærið til þess að efla þann stuðning verulega. Blaðamannafélag Íslands hefur fundið fyrir velvilja og áhuga hjá stjórnvöldum á að ráðast í aðgerðir til eflingar blaðamennsku og fundið skilning á mikilvægi hennar í lýðræðissamfélagi. Nú er tækifæri fyrir ríkisstjórnina að láta verkin tala og tryggja að hér geti starfað stöndugir fréttamiðlar sem ástunda faglega blaðamennsku sem stuðlar að auknu öryggi, samheldni og trausti í samfélaginu hvað sem á dynur. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir Skoðun
Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman Skoðun