Falið heimsveldi Al Thani-fjölskyldunnar Finnur Th. Eiríksson skrifar 15. ágúst 2025 13:32 Að öllum líkindum er Al Thani-málið Íslendingum enn í fersku minni. Sýndarviðskipti Kaupþings við fjárfestinn Mohammed Al Thani voru daglegt umfjöllunarefni fjölmiðla um árabil. Al Thani hafði þegið lánsfé frá Kaupþingi í þeim tilgangi að kaupa hlut í bankanum rétt fyrir bankahrunið. Sjaldan er ein báran stök. Al Thani-fjölskyldan hefur í áranna rás verið viðriðin fjölda hneykslismála á ýmsum vettvangi. Þegar fjölskyldan komst til valda í smáríkinu Katar varð til eitruð blanda valdníðslu og gróðafíknar. Innan skamms seildist fjölskyldan til dulinna áhrifa í öðrum heimshlutum, einna helst á Vesturlöndum. En á hvaða grundvelli byggja þessi áhrif? Olíuríkið Katar Olía er helsta tekjulind Al Thani-fjölskyldunnar. Á áttunda áratugnum sölsaði Abdulaziz Al Thani undir sig öll olíufyrirtæki í Katar og stofnaði fyrirtækið Qatar Petroleum (nú Qatar Energy). Í dag er Katar níunda auðugasta ríki heims miðað við landsframleiðslu á höfðatölu. Þrátt fyrir það er Katar oft ranglega skilgreint sem þróunarríki. Undanfarna áratugi hefur Al Thani-fjölskyldan ýmist stofnað eða fjárfest í fjölda annarra fyrirtækja—tískufyrirtækjum, fjölmiðlafyrirtækjum, flugfélögum og bönkum, svo fátt eitt sé nefnt. En ekki eru öll fjárútlát Al Thani-fjölskyldunnar jafnsakleysisleg. Mútugreiðslur til þingmanna Fyrir tveimur árum vöktu fjölmiðlar athygli á háum mútugreiðslum frá Katar til fjögurra þingmanna Evrópuþingsins. Þingmönnunum var meðal annars mútað til að greiða atkvæði gegn ályktunum sem fordæmdu mannréttindabrot í Katar og að greiða atkvæði með ályktunum sem liðkuðu fyrir fólksflutningum milli Katar og Evrópusambandsins. Þegar upp komst um málið voru þingmennirnir handteknir og háar upphæðir í reiðufé voru gerðar upptækar. Þingmennirnir þurftu að dvelja í stofufangelsi um skeiðen lítið annað var aðhafst í málinu. Leynilegir styrkir til háskóla Undanfarin ár hefur borið á aukinni gagnrýni á hendur námsdeildum innan bandarískra háskóla. Kennsla deildanna þykir hlutdræg og sérstaklega þykir ámælisverð neikvæð afstaða þeirra til Vesturlanda. Þótt sumir telji gagnrýnina vera flokkspólitíska er hún óneitanleg makleg að ákveðnu leyti. Árið 2019 svipti rannsókn á vegum FBI hulunni af leynilegum styrkjum Katar til bandarískra háskóla. Háskólarnir höfðu þegið styrki að andvirði milljörðum dollara án þess að gera grein fyrir uppruna þeirra líkt og lög mæla fyrir um. Í skiptum fyrir stuðninginn hefur Katar haft áhrif á kennsluskrá háskólanna, sérstaklega hvað viðkemur afstöðu þeirra til sögu og stjórnmála Mið-Austurlanda. Lítill vafi leikur á því að Katar hafi einnig haft sams konar áhrif á háskóla í öðrum löndum. Það væri því verðugt verkefni að grennslast fyrir um hvort Katar hafi fjármagnað deild Mið-Austurlandafræði í Háskóla Íslands. Al Jazeera Al Thani-fjölskyldan hefur ekki aðeins haft stjórnmálamenn og menntafólk í sigtinu, heldur hefur hún markvisst reynt að móta skoðanir almennings á Vesturlöndum í gegn um fjölmiðla. Fjölmiðlaveldið Al Jazeera var stofnað af Hamad Al Thani í valdatíð hans. Al Jazeera hefur í áranna rás verið réttilega gagnrýnt fyrir hlutdrægni og ónákvæmni í fréttaflutningi, meðal annars fyrir að hygla stjórnvöldum í Katar og Bræðralagi múslima, sem eru herská íslamistasamtök. Í því samhengi er eftirtektarvert hversu oft vestrænir fjölmiðlar styðjast beint við fréttir frá Al Jazeera, sérstaklega þegar kemur að umfjöllun um Mið-Austurlönd. Það er bersýnilegt að almennir fjölmiðlar draga taum valdhafa við Persaflóann. Meðal annars sneiða þeir algjörlega fram hjá umfjöllun um kúgun kvenna, samkynhneigðra og þjóðernisminnihluta í þessum heimshluta, en slík umfjöllun myndi eflaust styggja meðlimi Al Thani-fjölskyldunnar. Heimsmeistarakeppnin Að hýsa stóra íþróttaviðburði sem er sjónvarpað um allan heim er einhver öflugasta markaðssetning sem ríki getur fengið. Árið 2010 ákvað Alþjóðaknattspyrnusambandið (FIFA) að Katar myndi hýsa heimsmeistarakeppnina árið 2022. En skömmu síðar kom í ljós að Katar hafði mútað hátt settum meðlimum FIFA í skiptum fyrir atkvæði þeirra. Málið fór fyrir dóm og í það minnsta einn meðlimur FIFA var fundinn sekur. Engu að síður fór heimsmeistarakeppnin fram í Katar líkt og lagt var upp með. Í tilefni keppninnar réðust yfirvöld í Katar í byggingu nýrrar íþróttahallar og fjöldi erlendra verkamanna var fenginn til landsins til að reisa höllina. En fljótlega bárust fréttir af ítrekuðum brotum á réttindum farandverkafólksins auk þess að kjörum þeirra og aðstæðum var líkt við vinnuþrælkun. Talið er að þúsundir hafi látið lífið við framkvæmdirnar. Það kann að hljóma ótrúlega en FIFA-hneykslið virðist hvorki hafa skaðað orðspor Katar né Al Thani-fjölskyldunnar á nokkurn hátt. Fjölmiðlar misstu fljótt áhugann og féll málið fljótt í gleymsku. Til að bæta gráu ofan á svart var Katar eitt sautján ríkja sem voru valin í mannréttindaráð Sameinuðu Þjóðanna í byrjun þessa árs. Lokaorð Þegar allir þræðir eru dregnir saman verður til skrautleg og afhjúpandi mynd: Fjársvik, mútugreiðslur, óæskileg áhrif á menntastofnanir og fjölmiðla, vinnuþrælkun. Augljóslega ber Al Thani-fjölskyldan einungis eigin hagsmuni fyrir brjósti og á þeirri vegferð telur hún öll brögð leyfileg. Þessi skrif eru ekki einungis ætluð til fróðleiks heldur eru þau einnig varnaðarorð. Hagsmunir Vesturlanda hljóta að vega þyngra en hagsmunir spilltrar fjölskyldu frá Persaflóa, sama hversu auðug hún kann að vera. Af þeim sökum er brýnt að vestræn ríki geri ráðstafanir til að tryggja betur varnir stjórnmálamanna, menntastofnana og fjölmiðla gagnvart áhrifum Al Thani-fjölskyldunnar. Höfundur er áhugamaður um alþjóðamál. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnur Thorlacius Eiríksson Mest lesið Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Að öllum líkindum er Al Thani-málið Íslendingum enn í fersku minni. Sýndarviðskipti Kaupþings við fjárfestinn Mohammed Al Thani voru daglegt umfjöllunarefni fjölmiðla um árabil. Al Thani hafði þegið lánsfé frá Kaupþingi í þeim tilgangi að kaupa hlut í bankanum rétt fyrir bankahrunið. Sjaldan er ein báran stök. Al Thani-fjölskyldan hefur í áranna rás verið viðriðin fjölda hneykslismála á ýmsum vettvangi. Þegar fjölskyldan komst til valda í smáríkinu Katar varð til eitruð blanda valdníðslu og gróðafíknar. Innan skamms seildist fjölskyldan til dulinna áhrifa í öðrum heimshlutum, einna helst á Vesturlöndum. En á hvaða grundvelli byggja þessi áhrif? Olíuríkið Katar Olía er helsta tekjulind Al Thani-fjölskyldunnar. Á áttunda áratugnum sölsaði Abdulaziz Al Thani undir sig öll olíufyrirtæki í Katar og stofnaði fyrirtækið Qatar Petroleum (nú Qatar Energy). Í dag er Katar níunda auðugasta ríki heims miðað við landsframleiðslu á höfðatölu. Þrátt fyrir það er Katar oft ranglega skilgreint sem þróunarríki. Undanfarna áratugi hefur Al Thani-fjölskyldan ýmist stofnað eða fjárfest í fjölda annarra fyrirtækja—tískufyrirtækjum, fjölmiðlafyrirtækjum, flugfélögum og bönkum, svo fátt eitt sé nefnt. En ekki eru öll fjárútlát Al Thani-fjölskyldunnar jafnsakleysisleg. Mútugreiðslur til þingmanna Fyrir tveimur árum vöktu fjölmiðlar athygli á háum mútugreiðslum frá Katar til fjögurra þingmanna Evrópuþingsins. Þingmönnunum var meðal annars mútað til að greiða atkvæði gegn ályktunum sem fordæmdu mannréttindabrot í Katar og að greiða atkvæði með ályktunum sem liðkuðu fyrir fólksflutningum milli Katar og Evrópusambandsins. Þegar upp komst um málið voru þingmennirnir handteknir og háar upphæðir í reiðufé voru gerðar upptækar. Þingmennirnir þurftu að dvelja í stofufangelsi um skeiðen lítið annað var aðhafst í málinu. Leynilegir styrkir til háskóla Undanfarin ár hefur borið á aukinni gagnrýni á hendur námsdeildum innan bandarískra háskóla. Kennsla deildanna þykir hlutdræg og sérstaklega þykir ámælisverð neikvæð afstaða þeirra til Vesturlanda. Þótt sumir telji gagnrýnina vera flokkspólitíska er hún óneitanleg makleg að ákveðnu leyti. Árið 2019 svipti rannsókn á vegum FBI hulunni af leynilegum styrkjum Katar til bandarískra háskóla. Háskólarnir höfðu þegið styrki að andvirði milljörðum dollara án þess að gera grein fyrir uppruna þeirra líkt og lög mæla fyrir um. Í skiptum fyrir stuðninginn hefur Katar haft áhrif á kennsluskrá háskólanna, sérstaklega hvað viðkemur afstöðu þeirra til sögu og stjórnmála Mið-Austurlanda. Lítill vafi leikur á því að Katar hafi einnig haft sams konar áhrif á háskóla í öðrum löndum. Það væri því verðugt verkefni að grennslast fyrir um hvort Katar hafi fjármagnað deild Mið-Austurlandafræði í Háskóla Íslands. Al Jazeera Al Thani-fjölskyldan hefur ekki aðeins haft stjórnmálamenn og menntafólk í sigtinu, heldur hefur hún markvisst reynt að móta skoðanir almennings á Vesturlöndum í gegn um fjölmiðla. Fjölmiðlaveldið Al Jazeera var stofnað af Hamad Al Thani í valdatíð hans. Al Jazeera hefur í áranna rás verið réttilega gagnrýnt fyrir hlutdrægni og ónákvæmni í fréttaflutningi, meðal annars fyrir að hygla stjórnvöldum í Katar og Bræðralagi múslima, sem eru herská íslamistasamtök. Í því samhengi er eftirtektarvert hversu oft vestrænir fjölmiðlar styðjast beint við fréttir frá Al Jazeera, sérstaklega þegar kemur að umfjöllun um Mið-Austurlönd. Það er bersýnilegt að almennir fjölmiðlar draga taum valdhafa við Persaflóann. Meðal annars sneiða þeir algjörlega fram hjá umfjöllun um kúgun kvenna, samkynhneigðra og þjóðernisminnihluta í þessum heimshluta, en slík umfjöllun myndi eflaust styggja meðlimi Al Thani-fjölskyldunnar. Heimsmeistarakeppnin Að hýsa stóra íþróttaviðburði sem er sjónvarpað um allan heim er einhver öflugasta markaðssetning sem ríki getur fengið. Árið 2010 ákvað Alþjóðaknattspyrnusambandið (FIFA) að Katar myndi hýsa heimsmeistarakeppnina árið 2022. En skömmu síðar kom í ljós að Katar hafði mútað hátt settum meðlimum FIFA í skiptum fyrir atkvæði þeirra. Málið fór fyrir dóm og í það minnsta einn meðlimur FIFA var fundinn sekur. Engu að síður fór heimsmeistarakeppnin fram í Katar líkt og lagt var upp með. Í tilefni keppninnar réðust yfirvöld í Katar í byggingu nýrrar íþróttahallar og fjöldi erlendra verkamanna var fenginn til landsins til að reisa höllina. En fljótlega bárust fréttir af ítrekuðum brotum á réttindum farandverkafólksins auk þess að kjörum þeirra og aðstæðum var líkt við vinnuþrælkun. Talið er að þúsundir hafi látið lífið við framkvæmdirnar. Það kann að hljóma ótrúlega en FIFA-hneykslið virðist hvorki hafa skaðað orðspor Katar né Al Thani-fjölskyldunnar á nokkurn hátt. Fjölmiðlar misstu fljótt áhugann og féll málið fljótt í gleymsku. Til að bæta gráu ofan á svart var Katar eitt sautján ríkja sem voru valin í mannréttindaráð Sameinuðu Þjóðanna í byrjun þessa árs. Lokaorð Þegar allir þræðir eru dregnir saman verður til skrautleg og afhjúpandi mynd: Fjársvik, mútugreiðslur, óæskileg áhrif á menntastofnanir og fjölmiðla, vinnuþrælkun. Augljóslega ber Al Thani-fjölskyldan einungis eigin hagsmuni fyrir brjósti og á þeirri vegferð telur hún öll brögð leyfileg. Þessi skrif eru ekki einungis ætluð til fróðleiks heldur eru þau einnig varnaðarorð. Hagsmunir Vesturlanda hljóta að vega þyngra en hagsmunir spilltrar fjölskyldu frá Persaflóa, sama hversu auðug hún kann að vera. Af þeim sökum er brýnt að vestræn ríki geri ráðstafanir til að tryggja betur varnir stjórnmálamanna, menntastofnana og fjölmiðla gagnvart áhrifum Al Thani-fjölskyldunnar. Höfundur er áhugamaður um alþjóðamál.
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar