Árið 1918 Guðmundur Steingrímsson skrifar 16. júlí 2018 07:00 Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Í skóla dóttur minnar áttu nemendurnir að gera verkefni fyrr á árinu um árið 1918. Við foreldrarnir fórum að sjálfsögðu á sýninguna, þar sem hettupeysuklæddir unglingarnir sýndu afrakstur vinnu sinnar. Það kom skemmtilega á óvart hve mikil natni einkenndi verkefnin. Einhvern veginn heldur maður sífellt að unglingar séu í ruglinu, sem þeir eru auðvitað ekki. Maður sjálfur er í ruglinu að halda að unglingar séu í ruglinu. Þetta var ferlega flott sýning. Þegar ég gekk á milli verkanna og las kennaratyggjófastar ritgerðir nemendanna á veggjunum og skoðaði það sem þeir höfðu búið til – líkan af Kötlu og hvaðeina – rann upp fyrir mér ljós. Ég varð fyrir töluverðum hughrifum og þau voru þessi: Hvílíkt rosalegt hörmungarár var þetta ár 1918. Það var ekki eitt, það var allt. Kötlugos, frostaveturinn mikli, spænska veikin. Verk dóttur minnar og hennar hóps var dúkka, sem þau föndruðu, sem lá í rúmi. Verkið fjallaði um einkenni spænsku veikinnar. Úr eyrum, nefi, augum og munni dúkkunnar lak blóð. Spænska veikin hafði þau áhrif á fórnarlömb sín að blóð rann úr öllum opum líkamans.Stemningin í landinu Mörg hundruð manns létu lífið í viðureigninni við spænsku veikina á haustmánuðum 1918, ekki síst ungt fólk. Í öðru verkefni í ár, á öðrum vettvangi, hefur einnig verið fjallað um árið 1918. Það var samstarfsverkefni Listahátíðar, Landsbókasafnsins og Ríkisútvarpsins og hét R1918. Þar lásu alls konar núlifandi Íslendingar stutt brott, eitt á dag, úr bréfum og öðrum rituðum heimildum frá þessu ári. Þetta var spilað í hádeginu núna fram í júní. Þeir lestrar gáfu frábært innlit í tíðarandann fyrir hundrað árum. Allnokkrum sinnum ber það á góma hvað kirkjuklukkurnar klingdu nánast stanslaust. Það var eiginlega alltaf verið að jarða í Dómkirkjunni. Aðrar heimildir lýsa því hvernig fólk á sveitabæjum víðs vegar um land reyndi að koma í veg fyrir heimsóknir. Óttinn við sýkingu gróf um sig. Fólk á ferðum milli landshluta var ekki velkomið á bæjum. Því var bægt frá. Þannig var árið 1918. Og í undanfara þessara hörmuna var semsagt frostaveturinn mikli, á fyrri hluta ársins, og svo gos í Kötlu, sem er ekkert smáræði. Já, og eitt stykki heimsstyrjöld hafði líka geisað í nokkur ár. Fullveldi í harðræði Í miðju harðræðinu hlaut Ísland fullveldi. Því fögnum við í ár. Núna á miðvikudaginn verður haldinn hátíðarþingfundur Alþingis á Þingvöllum af þessu tilefni. Ég get ekki að því gert, en mér finnst það á einhvern hátt svo ótrúlega viðeigandi að íslenska fullveldið skyldi vera gróðursett við svona svakalega erfiðar aðstæður. Er ekki allt gert hér við erfiðar aðstæður, í stöðugri viðureign við harðræðið? Maður sér fyrir sér 1. desember 1918. Eftir ræðu Sigurðar Eggertz er íslenski ríkisfáninn dreginn að hún yfir stjórnarráðsdyrunum. „Hátíðin var stutt en góð,“ segir í lýsingu sjónarvotts. Maður sér fyrir sér fölt fólk, bugað af ógn sóttarinnar og dauðsföllum nákominna, standa við stjórnarráðið á þessum merku tímamótum og fagna í þögn. „Þetta var þó betra en ekkert,“ segir heimildarmaður, „enda gaf guð svo fagurt veður að minnilegt mun verða“. Hann sér björtu hliðarnar. Aðrar heimildir segja að það hafi verið hrímkalt. Þrír lærdómar „Þetta er merkisdagur mikill í sögu landsins, ef hún fær að verða lengri,“ heldur sjónarvottur áfram. Þetta er athyglisvert orðalag. Eftir allar þessar hörmungar var þetta líklega nærtæk og áleitin spurning: Verður saga landsins lengri? Hún varð lengri. Hún verður vonandi miklu lengri. Hvers eigum við að minnast í ár? Um hvað ætti hátíðarfundur á Þingvöllum í tilefni fullveldisins að fjalla og öll önnur hátíðarhöld í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins? Ég legg til þetta: Minnumst þess hvað samfélagið hefur þróast og batnað rosalega síðan árið 1918, hvað framþróunin hefur þrátt fyrir allt verið mikil. Fögnum því. Minnumst þó líka hins, að þrátt fyrir að hörmungar ársins 1918 virðist á þessari stundu fjarlægar þá geta þær allar átt sér stað aftur með engum fyrirvara, jafnvel allar á sama árinu eins og þá: Eldgos, banvæn farsótt, frostavetur og heimsstyrjöld. Heimurinn er þannig samur við sig. Þriðji lærdómurinn er því líklega mikilvægastur. Sama hvernig allt fer, gleymum ekki að njóta lífsins og fagna hverjum nýjum degi, líkt og væri hann sá síðasti. Fallegasti vitnisburður heimildanna eru skrifin sem greina einmitt frá því hvernig Íslendingar gerðu sér samt glaðan dag undir stöðugum óm líkklukkunnar. Franz Håkansson leigði Iðnó undir dansleiki og veislur, kvöldin hjá séra Friðriki voru smekkfull og dansskemmtanir frú Stefaníu Guðmundsdóttur voru vel sóttar. Í erfiðleikunum dó ekki gleðin. Myrkrið sigraði ekki.
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun