Leyfin og tíminn Jóna Bjarnadóttir skrifar 6. október 2023 10:01 Ferli leyfisveitinga vegna orkuvinnslu er í ólestri. Afgreiðsla leyfa tekur allt of langan tíma. Eðlilegur eða æskilegur afgreiðslutími hefur sjaldnast verið skilgreindur fyrirfram og stofnun eða stjórnvaldi því nánast í sjálfsvald sett hversu langan tíma afgreiðslan tekur. Við þurfum skýrar málsmeðferðarreglur sem hvíla á skýrri lagastoð. Og við þurfum að hætta að senda sömu gögnin oft til sömu aðila sem gefa ítrekað umsögn um sama verkefnið. Við hjá Landsvirkjun vitum af langri reynslu að frá því að við kynnum virkjunaráform og þar til virkjun verður að veruleika líða fjölmörg ár. Þeim tíma er svo sannarlega ekki öllum illa varið. Mikilvægt er að eiga formlegt samtal við hagaðila um útfærslur þar sem öll hafa tækifæri til að koma sjónarmiðum á framfæri. Ferlið skilar okkur alltaf dýrmætum ábendingum um hvernig draga megi úr neikvæðum áhrifum á umhverfi og náttúru og hvernig auka megi jákvæð samfélagsleg áhrif. Hin hliðin á löngu leyfisveitingaferli er að mánuðum og árum er hreinlega kastað á glæ á meðan verkefni bíða þess að stjórnvöld og stofnanir ljúki umfjöllun um þau. Fjölmargir aðilar koma að leyfisveitingum, veita umsagnir og koma með ábendingar um það sem betur má fara. Ferlið er að sama skapi afskaplega endurtekningasamt, við sendum sömu eða mjög sambærileg gögn inn til margra og má segja að sami leikurinn sé leikinn margoft, því oftast fara sömu aðilar yfir sömu gögnin, annað hvort sem leyfisveitendur eða umsagnaraðilar. Ferlið er gríðarlega flókið og umfangsmikið fyrir alla þátttakendur þess, stofnanir, sveitarfélög og hagaðila. 12 ár í besta falli Helstu stoðirnar undir byggingu virkjunar, hvort sem er vegna virkjunar vatns, vinds eða jarðvarma, eru rammaáætlun, mat á umhverfisáhrifum og skipulag sveitarfélaga, þá bætist virkjunarleyfi Orkustofnunar við og loks framkvæmdaleyfi sveitarfélaga. Ef allt gengur eins og best verður á kosið miðað við núverandi lög og reglur þá getur þetta ferli skemmst tekið um 12 ár, þ.e. frá því að virkjun er lögð inn til umfjöllunar í rammaáætlun og þar til hún er gangsett. Það tekur sem sagt 3 kjörtímabil að undirbúa og byggja virkjun eins og kerfið okkar er byggt upp núna. Á því tímabili geta setið þrjár mismunandi ríkisstjórnir og þrjár mismunandi sveitarstjórnir. Það má hins vegar ekki hafa í för með sér að þrisvar sinnum þurfi að hefja ferlið að nýju, með tilheyrandi töfum. Tafirnar hafa verið ærnar upp á síðkastið, það hefur hægst á stjórnsýslunni, vinnsla erinda tekur sífellt lengri tíma og í þeim tilvikum sem lög þó kveða á um ákveðna tímafresti hefur verið farið langt fram yfir þá. Tökum vatnsaflsvirkjunina Hvammsvirkjun og vindmyllulundinn Búrfellslund sem dæmi: Hvammsvirkjun var fyrst lögð fram til umfjöllunar í rammaáætlun árið 1999, eða fyrir 24 árum. Hún hefur nú farið í gegnum ferlið þrisvar sinnum og alltaf verið raðað í orkunýtingarflokk af verkefnistjórn og faghópum. Mati á umhverfisáhrifum lauk með úrskurði ráðherra árið 2004. Árið 2008 vorum við komin svo langt að bjóða út vélbúnað, en efnahagshrun og sú staðreynd að áform Alcan um stækkun í Straumsvík gengu ekki eftir leiddu til samdráttar í eftirspurn. Ekki var hægt að setja undirbúning Hvammsvirkjunar aftur á skrið þegar efnahagsástandið fór að batna þar sem Alþingi setti virkjunina í biðflokk á meðan könnuð voru betur áhrif á laxinn í Þjórsá. Niðurstaða þeirrar vinnu var að réttlætanlegt væri að færa virkjunina í orkunýtingarflokk á nýjan leik og það var gert 2015. Þá hófst leyfisumsóknarferlið á ný. Virkjunin var þá þegar komin á aðalskipulag sveitarfélaganna en fara þurfti í nýtt mat á umhverfisáhrifum að hluta. Ferlið hefur að mestu gengið eftir áætlun en þó verður að geta þess að Skipulagsstofnun tók auka 4 mánuði í að afgreiða álit um umhverfismatið og Orkustofnun, sem afgreiðir virkjunarleyfi alla jafna á 4 mánuðum, tók af einhverjum ástæðum rúma 18 mánuði að þessu sinni. Enn er beðið lokaleyfanna sem til þarf og þá loks er hægt að ráðast í byggingu virkjunarinnar sem tekur a.m.k. þrjú ár. Hvammsvirkjun tekur vonandi til starfa áður en liðnir eru 3 áratugir frá því að hún kom fyrst til umfjöllunar í rammaáætlun. Búrfellslundur var lagður inn til umfjöllunar í rammaáætlun árið 2013, fyrir 10 árum. Við sóttum strax um leyfi til rannsókna á svæðinu og hófum mat á umhverfisáhrifum, með það í huga að vinna okkur í haginn og stytta undirbúningstímann. Þar fór hins vegar svo að Alþingi afgreiddi ekki rammaáætlun í 5 ár svo í stað þess að niðurstaða lægi fyrir 2017 var það ekki fyrr en árið 2022. Búrfellslundur var þá settur í orkunýtingarflokk. Við vonuðumst til að skipulagsmál gengju hratt og vel, en vegna deilna sveitarfélaga við ríkið um tekjuskiptingu hafa orðið tafir þar. Ekki er hægt að veita virkjunar- eða framkvæmdaleyfi fyrr en virkjunin hefur verið staðfest á skipulagi. Sú töf sem þegar hefur orðið mun seinka framkvæmdum um heilt ár. Spaðar vindmyllanna verða vonandi farnir að snúast undir árslok 2026. Stefnan skýr en framkvæmdin ekki Orkuþörf til náinnar framtíðar verður ekki uppfyllt nema með nýjum virkjunum samhliða bættri nýtingu auðlinda. Aukið framboð raforku er nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi, ná loftslagsmarkmiðum og knýja áfram orkuskipti. Einnig til að mæta vaxandi orkuþörf samfélagsins, fólksfjölgun og grænni atvinnuuppbyggingu. Stjórnvöld hafa samþykkt stefnu um sjálfbæra orkuframtíð Íslands 2050, sett metnaðarfull markmið um að Ísland verði óháð jarðefnaeldsneyti árið 2040 og um samdrátt í losun til ársins 2030. Það er ekki mikill tími til stefnu og því mikilvægt að halda vel á spöðunum því undirbúningur og uppbygging virkjana er vandasamt verk sem tekur langan tíma. Stefna stjórnvalda er skýr, en á sama tíma hefur afgreiðslutími leyfa lengst svo um munar á síðustu árum án þess að breytingar á lögum eða reglum hafi stuðlað að þeim töfum. Við eigum að gera miklar kröfur um vönduð vinnubrögð við virkjun endurnýjanlegu orkunnar okkar. Það er hins vegar engan veginn eðlilegt að sá undirbúningur taki jafn langan tíma og raun ber vitni fyrir virkjunarkosti sem hafa verið samþykktir af Alþingi í orkunýtingarflokk. Nánar verður fjallað um leyfisveitingamál vegna virkjana á Haustfundi Landsvirkjunar miðvikudaginn 11. október, sjá Landsvirkjun.is Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóna Bjarnadóttir Landsvirkjun Orkumál Deilur um Hvammsvirkjun Mest lesið Halldór 5.10.2024 Jón Þór Stefánsson Halldór Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Af ofurhetjum og störfum þeirra Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Eignafólk græðir mikið á vaxtastefnu Seðlabankans Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar Skoðun Framtíðarkvíði er ekki gott veganesti Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Spilling á Íslandi: Erum við að missa tökin? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Orkan á Vestfjörðum Þorsteinn Másson skrifar Skoðun Smábátar eru þjóðhagslega hagkvæmari en togarar Kjartan Sveinsson skrifar Skoðun Foreldrar eru sérfræðingar í sínum börnum Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Vísindin vakna til nýsköpunar! Einar Mäntylä skrifar Skoðun Risastórt lýðheilsumál sem Alþingi hunsar Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Þess vegna býð ég mig fram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Sleppum brúnni og förum betri leið framhjá Selfossi Elliði Vignisson skrifar Skoðun Einstakur atburður og viðbúnaður Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Framboð er eina leiðin Eiríkur St. Eiríksson skrifar Skoðun Háskóli Íslands er ekki að sinna skyldum sínum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpun og kennarar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Nýjar lausnir gegn ofbeldi Drífa Snædal skrifar Skoðun Lögin um það sem er bannað Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Að dansa í regninu Lóa Björk Ólafsdóttir skrifar Skoðun Dauðarefsing Pírata Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Af hverju erum við að þessu? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Upplýsingaóreiða í boði orkugeirans og Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Úrskurðargrautur lögmanna Ómar R. Valdimarsson skrifar Skoðun Er vitlaust gefið í stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Hinn langi USArmur Ísraels Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Kveðja frá Heimssýn til landsfundar VG 2024 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason,Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um Ölfusárbrú og veggjöld Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar Sjá meira
Ferli leyfisveitinga vegna orkuvinnslu er í ólestri. Afgreiðsla leyfa tekur allt of langan tíma. Eðlilegur eða æskilegur afgreiðslutími hefur sjaldnast verið skilgreindur fyrirfram og stofnun eða stjórnvaldi því nánast í sjálfsvald sett hversu langan tíma afgreiðslan tekur. Við þurfum skýrar málsmeðferðarreglur sem hvíla á skýrri lagastoð. Og við þurfum að hætta að senda sömu gögnin oft til sömu aðila sem gefa ítrekað umsögn um sama verkefnið. Við hjá Landsvirkjun vitum af langri reynslu að frá því að við kynnum virkjunaráform og þar til virkjun verður að veruleika líða fjölmörg ár. Þeim tíma er svo sannarlega ekki öllum illa varið. Mikilvægt er að eiga formlegt samtal við hagaðila um útfærslur þar sem öll hafa tækifæri til að koma sjónarmiðum á framfæri. Ferlið skilar okkur alltaf dýrmætum ábendingum um hvernig draga megi úr neikvæðum áhrifum á umhverfi og náttúru og hvernig auka megi jákvæð samfélagsleg áhrif. Hin hliðin á löngu leyfisveitingaferli er að mánuðum og árum er hreinlega kastað á glæ á meðan verkefni bíða þess að stjórnvöld og stofnanir ljúki umfjöllun um þau. Fjölmargir aðilar koma að leyfisveitingum, veita umsagnir og koma með ábendingar um það sem betur má fara. Ferlið er að sama skapi afskaplega endurtekningasamt, við sendum sömu eða mjög sambærileg gögn inn til margra og má segja að sami leikurinn sé leikinn margoft, því oftast fara sömu aðilar yfir sömu gögnin, annað hvort sem leyfisveitendur eða umsagnaraðilar. Ferlið er gríðarlega flókið og umfangsmikið fyrir alla þátttakendur þess, stofnanir, sveitarfélög og hagaðila. 12 ár í besta falli Helstu stoðirnar undir byggingu virkjunar, hvort sem er vegna virkjunar vatns, vinds eða jarðvarma, eru rammaáætlun, mat á umhverfisáhrifum og skipulag sveitarfélaga, þá bætist virkjunarleyfi Orkustofnunar við og loks framkvæmdaleyfi sveitarfélaga. Ef allt gengur eins og best verður á kosið miðað við núverandi lög og reglur þá getur þetta ferli skemmst tekið um 12 ár, þ.e. frá því að virkjun er lögð inn til umfjöllunar í rammaáætlun og þar til hún er gangsett. Það tekur sem sagt 3 kjörtímabil að undirbúa og byggja virkjun eins og kerfið okkar er byggt upp núna. Á því tímabili geta setið þrjár mismunandi ríkisstjórnir og þrjár mismunandi sveitarstjórnir. Það má hins vegar ekki hafa í för með sér að þrisvar sinnum þurfi að hefja ferlið að nýju, með tilheyrandi töfum. Tafirnar hafa verið ærnar upp á síðkastið, það hefur hægst á stjórnsýslunni, vinnsla erinda tekur sífellt lengri tíma og í þeim tilvikum sem lög þó kveða á um ákveðna tímafresti hefur verið farið langt fram yfir þá. Tökum vatnsaflsvirkjunina Hvammsvirkjun og vindmyllulundinn Búrfellslund sem dæmi: Hvammsvirkjun var fyrst lögð fram til umfjöllunar í rammaáætlun árið 1999, eða fyrir 24 árum. Hún hefur nú farið í gegnum ferlið þrisvar sinnum og alltaf verið raðað í orkunýtingarflokk af verkefnistjórn og faghópum. Mati á umhverfisáhrifum lauk með úrskurði ráðherra árið 2004. Árið 2008 vorum við komin svo langt að bjóða út vélbúnað, en efnahagshrun og sú staðreynd að áform Alcan um stækkun í Straumsvík gengu ekki eftir leiddu til samdráttar í eftirspurn. Ekki var hægt að setja undirbúning Hvammsvirkjunar aftur á skrið þegar efnahagsástandið fór að batna þar sem Alþingi setti virkjunina í biðflokk á meðan könnuð voru betur áhrif á laxinn í Þjórsá. Niðurstaða þeirrar vinnu var að réttlætanlegt væri að færa virkjunina í orkunýtingarflokk á nýjan leik og það var gert 2015. Þá hófst leyfisumsóknarferlið á ný. Virkjunin var þá þegar komin á aðalskipulag sveitarfélaganna en fara þurfti í nýtt mat á umhverfisáhrifum að hluta. Ferlið hefur að mestu gengið eftir áætlun en þó verður að geta þess að Skipulagsstofnun tók auka 4 mánuði í að afgreiða álit um umhverfismatið og Orkustofnun, sem afgreiðir virkjunarleyfi alla jafna á 4 mánuðum, tók af einhverjum ástæðum rúma 18 mánuði að þessu sinni. Enn er beðið lokaleyfanna sem til þarf og þá loks er hægt að ráðast í byggingu virkjunarinnar sem tekur a.m.k. þrjú ár. Hvammsvirkjun tekur vonandi til starfa áður en liðnir eru 3 áratugir frá því að hún kom fyrst til umfjöllunar í rammaáætlun. Búrfellslundur var lagður inn til umfjöllunar í rammaáætlun árið 2013, fyrir 10 árum. Við sóttum strax um leyfi til rannsókna á svæðinu og hófum mat á umhverfisáhrifum, með það í huga að vinna okkur í haginn og stytta undirbúningstímann. Þar fór hins vegar svo að Alþingi afgreiddi ekki rammaáætlun í 5 ár svo í stað þess að niðurstaða lægi fyrir 2017 var það ekki fyrr en árið 2022. Búrfellslundur var þá settur í orkunýtingarflokk. Við vonuðumst til að skipulagsmál gengju hratt og vel, en vegna deilna sveitarfélaga við ríkið um tekjuskiptingu hafa orðið tafir þar. Ekki er hægt að veita virkjunar- eða framkvæmdaleyfi fyrr en virkjunin hefur verið staðfest á skipulagi. Sú töf sem þegar hefur orðið mun seinka framkvæmdum um heilt ár. Spaðar vindmyllanna verða vonandi farnir að snúast undir árslok 2026. Stefnan skýr en framkvæmdin ekki Orkuþörf til náinnar framtíðar verður ekki uppfyllt nema með nýjum virkjunum samhliða bættri nýtingu auðlinda. Aukið framboð raforku er nauðsynlegt til að tryggja orkuöryggi, ná loftslagsmarkmiðum og knýja áfram orkuskipti. Einnig til að mæta vaxandi orkuþörf samfélagsins, fólksfjölgun og grænni atvinnuuppbyggingu. Stjórnvöld hafa samþykkt stefnu um sjálfbæra orkuframtíð Íslands 2050, sett metnaðarfull markmið um að Ísland verði óháð jarðefnaeldsneyti árið 2040 og um samdrátt í losun til ársins 2030. Það er ekki mikill tími til stefnu og því mikilvægt að halda vel á spöðunum því undirbúningur og uppbygging virkjana er vandasamt verk sem tekur langan tíma. Stefna stjórnvalda er skýr, en á sama tíma hefur afgreiðslutími leyfa lengst svo um munar á síðustu árum án þess að breytingar á lögum eða reglum hafi stuðlað að þeim töfum. Við eigum að gera miklar kröfur um vönduð vinnubrögð við virkjun endurnýjanlegu orkunnar okkar. Það er hins vegar engan veginn eðlilegt að sá undirbúningur taki jafn langan tíma og raun ber vitni fyrir virkjunarkosti sem hafa verið samþykktir af Alþingi í orkunýtingarflokk. Nánar verður fjallað um leyfisveitingamál vegna virkjana á Haustfundi Landsvirkjunar miðvikudaginn 11. október, sjá Landsvirkjun.is Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur skrifar
Skoðun Af fordómum gervigreindar, Gísla Marteini og því sem þú getur gert til að hafa áhrif! Lilja Dögg Jónsdóttir,Hafsteinn Einarsson skrifar
Telur rektor Háskóla Íslands úrskurði alþjóðadómstóla og ályktanir Sameinuðu þjóðanna vera pólitískt álitamál? Elí Hörpu- og Önundarbur Skoðun
Þriðjungur barna af erlendum uppruna tilheyrir ekki skólanum sínum Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun