Leikskólakerfið: Samfélagsgildi fram yfir hagnað Svava Björg Mörk skrifar 15. janúar 2025 15:30 Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Leikskólar Skóla- og menntamál Mest lesið Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Skoðun Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Sjá meira
Leikskólakerfið á Íslandi er ein af mikilvægum stoðum samfélagsins, þar sem markmiðið er að börn fái öruggt umhverfi til að þroskast og læra með leikinn sem námsleið. Á sama tíma stendur menntakerfið frammi fyrir áskorunum sem krefjast dýpri umræðu. Kjarasamningar hjá Kennarasambandi Íslands eru í hnút og yfirvofandi verkföll á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi undirstrika hversu mikilvægt það er að taka umræðu um gildi menntunar í íslensku samfélagi. Verkfallsváin sýnir hversu mikil spenna er í kerfinu og hversu brýnt er að viðurkenna störf kennara á öllum skólastigum. Það sem vekur sérstaka athygli í þessari stöðu er að nokkrir sveitarstjórnarmenn sem nú sitja við samningaborðið og eiga erfitt með að mæta kröfum kennara um betri starfsskilyrði, eru frumkvöðlar í því að leita til stórfyrirtækja um að byggja og reka leikskóla. Þetta sjálfskapaða tvöfalda hlutverk vekur spurningar um forgangsröðun og hvernig samfélagsleg ábyrgð er skilgreind. Kjarabarátta og samfélagsleg ábyrgð Kjarabarátta Kennarasambands Íslands snýst ekki aðeins um laun. Hún snýst um virðingu fyrir störfum kennara, bættum starfsskilyrðum og gæðum í menntakerfinu. Þegar sveitarstjórnarmenn sitja við samningaborðið í þessari baráttu, með ábyrgð á að tryggja sjálfbært kerfi fyrir alla, vekur það áleitnar spurningar að þeir leiti um leið til einkaaðila til að leysa leikskólavandann. Hvernig getur sami hópurinn, sem á í erfiðleikum með að fjármagna bætt starfsskilyrði kennara, réttlætt að stórfyrirtæki án tengsla við menntun séu kölluð til að reka leikskóla með skattfé almennings? Hagræðing og hagnaður: Hver nýtur góðs? Þegar stórfyrirtæki taka þátt í rekstri leikskóla, er markmið þeirra sjaldnast samfélagslegt – það er fjárhagslegt. Þótt þau kynni verkefnin sem „samfélagslega ábyrg“ og „win-win“ fyrir alla aðila, liggur í augum uppi að fyrirtæki starfa til að skila hagnaði. Þetta vekur áleitnar spurningar um hverjir raunverulega njóta góðs af slíkri nálgun og hverjir gætu orðið útundan. Tökum dæmi: Fyrirtæki með 400 starfsmenn og 210 þeirra eiga samanlagt 240 börn á leikskólaaldri, gerir samning við sveitarfélag um rekstur leikskóla með 200 plássum. Af þessum plássum eru 100 tryggð fyrir börn starfsmanna fyrirtækisins. Strax vakna spurningar: Hver fær forgang? Eru plássin fyrst og fremst fyrir börn stjórnenda eða sérfræðinga? Eða er þeim ætlað að styðja við lægst launuðu starfsmennina, svo sem þá sem sinna ræstingu eða öðrum þjónustustörfum? Hverjir verða skildir eftir? Ef láglaunastörfin eru boðin út og þeir sem sinna þeim eru ekki beinir starfsmenn fyrirtækisins, hvaða rétt hafa þeir á plássum í þessum leikskólum? Hvernig tryggjum við jafnvægi og réttlæti? Í þessu fyrirkomulagi er hætta á að óvissa skapist um aðgengi, þar sem sumir njóta góðs af sértækum samningum en aðrir ekki. Þetta sýnir hvernig fyrirkomulag sem byggir á hagræðingu og hagnaði getur auðveldlega skapað ójafnvægi. Það er ekki aðeins óljóst hvernig aðgangur er tryggður fyrir alla, heldur er einnig hætta á að gæði þjónustunnar verði sett í annað sæti þegar hagkvæmni er í fyrirrúmi. Samfélagsheildin þarf að vera í forgrunni Leikskólakerfið er ekki vettvangur fyrir hagræðingu og arðsemi. Það er vettvangur þar sem samfélagið ber sameiginlega ábyrgð á að tryggja jafnan aðgang, gæði og réttindi barna. Þess vegna er nauðsynlegt að: Styrkja sveitarfélögin: Þau eiga að geta sinnt ábyrgð sinni á rekstri leikskóla án þess að þurfa að leita til fyrirtækja sem setja hagnað í forgang. Tryggja jafnan aðgang: Skýr lög og reglur þurfa að tryggja að enginn verði útundan þegar einkaaðilar taka þátt í rekstri leikskóla. Varðveita gæðin: Leikskólar eiga að byggjast á faglegri forystu og samfélagslegum gildum, ekki fjárhagslegum markmiðum fyrirtækja. Þegar stórfyrirtæki stíga inn á vettvang leikskólakerfisins, sem á að þjóna samfélagsheildinni, er hætt við að markmið þeirra rekstrar stangist á við samfélagsgildi. Skattfé almennings fer í fjármögnun þessa reksturs, en hvernig er tryggt að hann þjóni öllum börnum jafnt? Með þessu fyrirkomulagi er hætta á að leikskólakerfið verði vettvangur sértækra lausna sem gagnast aðeins ákveðnum hópum á meðan aðrir eru skildir eftir. Spurningin er ekki hvort leikskólarekstur eigi að vera í höndum hvaða aðila sem er. Hún snýst um það hvernig við tryggjum að leikskólarnir okkar þjóni samfélagsheildinni – ekki aðeins ákveðnum hópum eða fyrirtækjum sem sjá tækifæri til að hámarka hagnað. Þeir sem móta þessar ákvarðanir verða að leggja áherslu á samfélagsleg gildi fram yfir hagkvæmni og fjárhagslegan ávinning. Það á ekki að snúast um hvort þetta sé „win-win“ fyrir einhverja aðila, heldur hvernig þetta verður raunverulegur sigur fyrir samfélagið í heild. Kjarabarátta Kennarasambands Íslands dregur enn frekar fram nauðsyn þess að setja réttlæti og gæði í forgrunn við mótun framtíðar leikskólakerfisins. Vanfjármögnun og áhersla á skammtímalausnir hafa þegar skapað óstöðugleika í kerfi sem er ein af grunnstoðum samfélagsins. Þessi barátta er áminning um að áherslan þarf að vera á langtímagildi menntunar – ekki á skammtímahagsmuni vinnumarkaðarins eða hagkvæmni fyrirtækja. Að lokum Þegar sveitarstjórnarmenn, sem bera ábyrgð á kjarasamningum kennara og framtíð leikskólakerfisins, leita til stórfyrirtækja um rekstur leikskóla, er brýnt að spyrja hvort samfélagsgildin séu í raun í forgrunni. Við verðum að tryggja að leikskólarnir haldi áfram að vera staðir þar sem leikur, lærdómur og félagslegur þroski fá að njóta sín – ekki vettvangur fyrir hagnað og ójafnvægi. Þetta er ekki bara spurning um það sem gerist í dag; þetta snýst um hvernig við viljum móta framtíðina okkar. Höfundur er lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun