Mikilvægi tjáningar erfiðrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar 19. maí 2025 18:02 Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matthildur Björnsdóttir Mest lesið Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Skoðun Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð - alltaf! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Sjá meira
Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið.
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald Skoðun
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun