Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar 29. júlí 2025 07:31 Fyrir um 20 árum valsaði spaugsamur kerfisstjóri um vinnustað sinn í bol með áletruninni „I read your email”. Þetta mæltist miðlungi vel fyrir meðal samstarfsmanna og var kerfisstjórinn beðinn um að ljúka vinnudeginum ber að ofan. Ég fullyrði að þessi kerfisstjóri hefur aldrei lesið tölvupóst sem honum var treyst fyrir, enda eru kerfisstjórar vandir að virðingu sinni og taka skyldur sínar alvarlega. Þetta minnir hins vegar á þá staðreynd að sá sem stjórnar þeim kerfum sem varðveita gögnin þín hefur fullan aðgang að þeim gögnum. Nicolas Merrill kynntist ég þegar ég bjó í New York. Okkur varð vel til vina, enda báðir áhugasamir um upplýsingatækni og stafrænt frelsi. Nick er vel þekktur meðal þeirra sem láta sig varða lýðréttindi í stafrænum heimi því honum tókst fyrstum manna að fá aflétt þagnarskyldu sem fellur á þá sem bandarísk yfirvöld afhenda svokallað þjóðaröryggisbréf (e. National Security Letter). Það tók 11 ár og sleitulausa vinnu fjölda lögfræðinga hins bandaríska lýðréttindasambands (e. ACLU - American Civil Liberty Union) að fá þagnarskyldunni aflétt. Nick afhenti aldrei gögnin sem krafist var og galt það dýru verði. Hann missti fyrirtækið sitt vegna þessara aðgerða stjórnvalda og þurfti að byrja allt upp á nýtt. Þjóðaröryggisbréf er skjal sem bandarísk yfirvöld nota gegn fólki og fyrirtækjum sem þau vilja að afhendi gögn vegna rannsókna sem tengjast „þjóðaröryggi”. Ekki þarf úrskurð dómara til að gefa út slíka skipun og sá sem bréfið beinist að er bundinn strangri þagnarskyldu. Niðurstaða slíkra mála er í langflestum tilvikum sú, að sá sem fær slíkt bréf afhendir allar upplýsingar sem beðið er um og má aldrei segja nokkrum manni frá. Bandarísk yfirvöld hafa með þessu og mörgum öðrum aðferðum óhindraðan aðgang að öllum gögnum sem fengin eru bandarískum fyrirtækjum og fyrirtækjum í bandarískri eigu til varðveislu, sérstaklega ef þau gögn eru í eigu annarra en Bandaríkjamanna. Að afhenda bandarísku fyrirtæki gögn jafngildir því að afhenda bandarískum yfirvöldum gögnin. Bandarísk fyrirtæki ver nær aldrei rétt þess sem bandarísk stjórnvöld sækja að og sérstaklega ekki ef um útlendinga er að ræða. Alls ekki ef töfraorðið „þjóðaröryggi”. er notað. Fáir hafa hugrekki á borð við Nick Merrill. En það þarf svo sem ekki vísun í bandarískt þjóðaröryggi til. CLOUD lögin sem bandaríkjaþing samþykti og Trump staðfesti árið 2018 skylda bandarísk fyrirtæki til að afhenda yfirvöldum gögn sem fyrirtækin annast eða vista, jafnvel þótt þau séu geymd utan Bandaríkjanna. Og ekki þarf einu sinni að upplýsa þann sem gögnin á um aðgerðir af þessu tagi á grundvelli CLOUD laganna. Til að taka dæmi um hversu gjörsamlega fyrirtæki eru undir hæl bandarískra stjórnvalda er nærtækt að tiltaka nýlegt dæmi þar sem Microsoft fyrirtækið stöðvaði tölvupóstþjónustu við dómara hjá alþjóða glæpadómstólnum, hvorki meira né minna. Það gerðist þegar Trump líkaði ekki störf dómans. Fleiri dæmi er hægt að taka, en þetta ætti að duga til að sýna þá umgengni við ábyrð á gögnum sem þykir sjálfsögð í bandarískum fyrirtækjum og stjórnsýslu. Íslenskum stjórnvöldum finnst viðeigandi að fela bandarískum risafyrirtækum að varðveita mikilvægustu gögn þjóðarinnar, fyrirtækjum sem fá afhent þjóðaröryggisbréf oft á ári. Microsoft, Apple, Amazon og Google sem eiga allt sitt undir góðu „samstarfi” við bandarísk stjórnvöld munu jafnan afhenda þeim allt sem þau falast eftir í nafni þjóðaröryggis og það mun aldrei spyrjast út. Nær öll stjórnsýsla á Íslandi er stafræn. Samskipti innan stofnana og út á við, úrlausnir, úrskurðir, úrvinnsla, heilsufarsupplýsingar þínar, auðkenning - allt er þetta falið bandarískum fyrirtækjum. Nokkur dæmi: Verkefnið Stafrænt Ísland hjá Fjármála- og efnahagsráðuneytinu sér um stafræna umbreytingu hins opinbera og hefur innleitt stafræna þjónustu fyrir almenning (t.d. heilbrigðisþjónustu, ökuskírteini, skatta) með notkun á innviðum frá Amazon Web Services (AWS). Öll auðkenning fyrir island.is er hýst hjá Amazon. Fjársýsla ríkisins geymir mikilvæga gagnagrunna hjá bandaríska fyrirtækinu Oracle. Næstum allir opinberir starfsmenn, um 20 þúsund manns hjá ríki og 25 þúsund hjá sveitarfélögum, sinna vinnu sinni að mikið til í skýjaþjónustu Microsoft fyrirtækisins. Allt er þetta aðgengilegt bandarískum yfirvöldum ef þau kæra sig um. Gögn og samskipti frá eftirfarandi eru meira og minna í bandarískum skýjaþjónustum: Landspítalinn Tryggingastofnun Veðurstofan Sýslumenn Sjúkratryggingar Tryggingastofnun Dómstólar Fjarskiptastofa island.is Og svona mætti lengi telja. Mjög lengi. Þetta er algerlega ábyrgðarlaust og felur í sér hættu fyrir Íslendinga. Að fela bandarískum fyrirtækjum varðveislu ríkisgagna er neflinlega ekki bara tæknileg ákvörðun. Hún er pólitísk, varðar lýðræðið og sjálfsforræði þjóðarinnar og hefur því siðferðilegt inntak. Réttindi borgaranna, m.a. til friðhelgi, eru veikt ef þeir geta ekki treyst því að viðkvæm gögn séu örugg innan eigin lögsögu. Fullveldi og sjálfstæði Íslands eru skert ef samskipti stjórnvalda, heilbrigðisupplýsingar, úrskurðir dómstóla og auðkenning borgara eru öll háð erlendu stórveldi og fyrirtækjum sem lúta erlendu valdi. Á það má benda að núverandi þjóðhöfðingi Bandaríkjanna hefur fyrir skemmstu hótað innlimun Grænlands og Kanada. Óhætt að segja að hugtakið "þjóðaöryggi" í munni bandarískra yfirvalda getur þýtt næstum hvað sem er og má nota til hvers sem vera skal. Íslensk yfirvöld ættu, með þetta í huga, að endurskoða þá stefnu að fela bandarískum fyrirtækjum vörslu og miðlun viðkvæmra gagna borgaranna. Frá árinu 2024 hefur legið fyrir frumvarp til laga um skipan upplýsingatækni í rekstri ríkisins. Þar er fjármálaráðherra falin víðtæk ábyrgð og vald á skipan upplýsingatæknimála ríkisins og sameiginlegum upplýsingatækniinnviðum þess. Það verður að teljast í meira lagi einkennileg ráðstöfun því að ofansögðu er augljóst að málið á heima á borði forsætisráðherra og hugsanlega dómsmálaráðherra vegna íslensks þjóðaröryggis og réttinda íslenskra borgara. Ég kalla eftir afstöðu forsætisráðherra, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra til þeirra sjónarmiða og staðreynda sem sett eru fram í þessari grein. Enn fremur kalla ég eftir því að ríkisstjórnin rökstyðji þá ákvörðun að fela vörslu gagna íslendinga fyrirtækjum sem ber að afhenda bandarískum stjórnvöldum öll gögn sé þess óskað og er óheimilt að upplýsa eiganda gagnanna nokkurn tíma um þá aðgerð. Höfundur er framkvæmdastjóri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bandaríkin Donald Trump Öryggis- og varnarmál Persónuvernd Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Fyrir um 20 árum valsaði spaugsamur kerfisstjóri um vinnustað sinn í bol með áletruninni „I read your email”. Þetta mæltist miðlungi vel fyrir meðal samstarfsmanna og var kerfisstjórinn beðinn um að ljúka vinnudeginum ber að ofan. Ég fullyrði að þessi kerfisstjóri hefur aldrei lesið tölvupóst sem honum var treyst fyrir, enda eru kerfisstjórar vandir að virðingu sinni og taka skyldur sínar alvarlega. Þetta minnir hins vegar á þá staðreynd að sá sem stjórnar þeim kerfum sem varðveita gögnin þín hefur fullan aðgang að þeim gögnum. Nicolas Merrill kynntist ég þegar ég bjó í New York. Okkur varð vel til vina, enda báðir áhugasamir um upplýsingatækni og stafrænt frelsi. Nick er vel þekktur meðal þeirra sem láta sig varða lýðréttindi í stafrænum heimi því honum tókst fyrstum manna að fá aflétt þagnarskyldu sem fellur á þá sem bandarísk yfirvöld afhenda svokallað þjóðaröryggisbréf (e. National Security Letter). Það tók 11 ár og sleitulausa vinnu fjölda lögfræðinga hins bandaríska lýðréttindasambands (e. ACLU - American Civil Liberty Union) að fá þagnarskyldunni aflétt. Nick afhenti aldrei gögnin sem krafist var og galt það dýru verði. Hann missti fyrirtækið sitt vegna þessara aðgerða stjórnvalda og þurfti að byrja allt upp á nýtt. Þjóðaröryggisbréf er skjal sem bandarísk yfirvöld nota gegn fólki og fyrirtækjum sem þau vilja að afhendi gögn vegna rannsókna sem tengjast „þjóðaröryggi”. Ekki þarf úrskurð dómara til að gefa út slíka skipun og sá sem bréfið beinist að er bundinn strangri þagnarskyldu. Niðurstaða slíkra mála er í langflestum tilvikum sú, að sá sem fær slíkt bréf afhendir allar upplýsingar sem beðið er um og má aldrei segja nokkrum manni frá. Bandarísk yfirvöld hafa með þessu og mörgum öðrum aðferðum óhindraðan aðgang að öllum gögnum sem fengin eru bandarískum fyrirtækjum og fyrirtækjum í bandarískri eigu til varðveislu, sérstaklega ef þau gögn eru í eigu annarra en Bandaríkjamanna. Að afhenda bandarísku fyrirtæki gögn jafngildir því að afhenda bandarískum yfirvöldum gögnin. Bandarísk fyrirtæki ver nær aldrei rétt þess sem bandarísk stjórnvöld sækja að og sérstaklega ekki ef um útlendinga er að ræða. Alls ekki ef töfraorðið „þjóðaröryggi”. er notað. Fáir hafa hugrekki á borð við Nick Merrill. En það þarf svo sem ekki vísun í bandarískt þjóðaröryggi til. CLOUD lögin sem bandaríkjaþing samþykti og Trump staðfesti árið 2018 skylda bandarísk fyrirtæki til að afhenda yfirvöldum gögn sem fyrirtækin annast eða vista, jafnvel þótt þau séu geymd utan Bandaríkjanna. Og ekki þarf einu sinni að upplýsa þann sem gögnin á um aðgerðir af þessu tagi á grundvelli CLOUD laganna. Til að taka dæmi um hversu gjörsamlega fyrirtæki eru undir hæl bandarískra stjórnvalda er nærtækt að tiltaka nýlegt dæmi þar sem Microsoft fyrirtækið stöðvaði tölvupóstþjónustu við dómara hjá alþjóða glæpadómstólnum, hvorki meira né minna. Það gerðist þegar Trump líkaði ekki störf dómans. Fleiri dæmi er hægt að taka, en þetta ætti að duga til að sýna þá umgengni við ábyrð á gögnum sem þykir sjálfsögð í bandarískum fyrirtækjum og stjórnsýslu. Íslenskum stjórnvöldum finnst viðeigandi að fela bandarískum risafyrirtækum að varðveita mikilvægustu gögn þjóðarinnar, fyrirtækjum sem fá afhent þjóðaröryggisbréf oft á ári. Microsoft, Apple, Amazon og Google sem eiga allt sitt undir góðu „samstarfi” við bandarísk stjórnvöld munu jafnan afhenda þeim allt sem þau falast eftir í nafni þjóðaröryggis og það mun aldrei spyrjast út. Nær öll stjórnsýsla á Íslandi er stafræn. Samskipti innan stofnana og út á við, úrlausnir, úrskurðir, úrvinnsla, heilsufarsupplýsingar þínar, auðkenning - allt er þetta falið bandarískum fyrirtækjum. Nokkur dæmi: Verkefnið Stafrænt Ísland hjá Fjármála- og efnahagsráðuneytinu sér um stafræna umbreytingu hins opinbera og hefur innleitt stafræna þjónustu fyrir almenning (t.d. heilbrigðisþjónustu, ökuskírteini, skatta) með notkun á innviðum frá Amazon Web Services (AWS). Öll auðkenning fyrir island.is er hýst hjá Amazon. Fjársýsla ríkisins geymir mikilvæga gagnagrunna hjá bandaríska fyrirtækinu Oracle. Næstum allir opinberir starfsmenn, um 20 þúsund manns hjá ríki og 25 þúsund hjá sveitarfélögum, sinna vinnu sinni að mikið til í skýjaþjónustu Microsoft fyrirtækisins. Allt er þetta aðgengilegt bandarískum yfirvöldum ef þau kæra sig um. Gögn og samskipti frá eftirfarandi eru meira og minna í bandarískum skýjaþjónustum: Landspítalinn Tryggingastofnun Veðurstofan Sýslumenn Sjúkratryggingar Tryggingastofnun Dómstólar Fjarskiptastofa island.is Og svona mætti lengi telja. Mjög lengi. Þetta er algerlega ábyrgðarlaust og felur í sér hættu fyrir Íslendinga. Að fela bandarískum fyrirtækjum varðveislu ríkisgagna er neflinlega ekki bara tæknileg ákvörðun. Hún er pólitísk, varðar lýðræðið og sjálfsforræði þjóðarinnar og hefur því siðferðilegt inntak. Réttindi borgaranna, m.a. til friðhelgi, eru veikt ef þeir geta ekki treyst því að viðkvæm gögn séu örugg innan eigin lögsögu. Fullveldi og sjálfstæði Íslands eru skert ef samskipti stjórnvalda, heilbrigðisupplýsingar, úrskurðir dómstóla og auðkenning borgara eru öll háð erlendu stórveldi og fyrirtækjum sem lúta erlendu valdi. Á það má benda að núverandi þjóðhöfðingi Bandaríkjanna hefur fyrir skemmstu hótað innlimun Grænlands og Kanada. Óhætt að segja að hugtakið "þjóðaöryggi" í munni bandarískra yfirvalda getur þýtt næstum hvað sem er og má nota til hvers sem vera skal. Íslensk yfirvöld ættu, með þetta í huga, að endurskoða þá stefnu að fela bandarískum fyrirtækjum vörslu og miðlun viðkvæmra gagna borgaranna. Frá árinu 2024 hefur legið fyrir frumvarp til laga um skipan upplýsingatækni í rekstri ríkisins. Þar er fjármálaráðherra falin víðtæk ábyrgð og vald á skipan upplýsingatæknimála ríkisins og sameiginlegum upplýsingatækniinnviðum þess. Það verður að teljast í meira lagi einkennileg ráðstöfun því að ofansögðu er augljóst að málið á heima á borði forsætisráðherra og hugsanlega dómsmálaráðherra vegna íslensks þjóðaröryggis og réttinda íslenskra borgara. Ég kalla eftir afstöðu forsætisráðherra, dómsmálaráðherra og fjármálaráðherra til þeirra sjónarmiða og staðreynda sem sett eru fram í þessari grein. Enn fremur kalla ég eftir því að ríkisstjórnin rökstyðji þá ákvörðun að fela vörslu gagna íslendinga fyrirtækjum sem ber að afhenda bandarískum stjórnvöldum öll gögn sé þess óskað og er óheimilt að upplýsa eiganda gagnanna nokkurn tíma um þá aðgerð. Höfundur er framkvæmdastjóri.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun