Til varnar tungunni Þorsteinn Sæmundsson skrifar 16. október 2022 13:01 Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk fræði Skóla - og menntamál Alþingi Fjölmiðlar Þorsteinn Sæmundsson Íslensk tunga Mest lesið Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Dýravernd - frumbyggjahættir Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Stórstraumsfjara mæld - HMS ráðþrota Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Sýnum fordómum ekki umburðarlyndi Snorri Sturluson skrifar Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Sjá meira
Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins.
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun