Til varnar tungunni Þorsteinn Sæmundsson skrifar 16. október 2022 13:01 Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslensk fræði Skóla - og menntamál Alþingi Fjölmiðlar Þorsteinn Sæmundsson Íslensk tunga Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Bætt skipulag fyrir stúdenta Aðalsteinn Haukur Sverrisson ,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Frú Vigdís Finnbogadóttir fyrrum forseti lýðveldisins sagði gjarnan að íslensk tunga gerði okkur að þjóð. Ég gæti ekki verið meira sammála. En móðurmálið á undir högg að sækja. Íslenska er að sönnu örmál og við þurfum því að kosta kapps um að vernda hana og styrkja. Til þess þurfum við að stórefla móðurmálskennslu svo og íslenskukennslu fyrir fólk sem er af erlendu bergi brotið og hefur sest hér að. Lestrarkennsla þarf að miðast að lesskilningi en ekki einungis lestrarhraða. Við höfum vaknað upp við þann vonda draum að stór hópur nemenda getur ekki lesið sér til gagns að loknum grunnskóla. Það er óviðunandi ástand ekki síst fyrir þá nemendur sem um ræðir. Því miður er ekki kveðið skýrt að orði í stefnu menntamálaráðherra til ársins 2030 um lestrarerfiðleika og leiðir til úrbóta. Í sömu stefnu er heldur ekki að finna eitt orð um vanda drengja í menntakerfinu. Aukin notkun Íslendinga á samfélagsmiðlum hefur opinberað að stafsetningarkunnátta er almennt fremur slök. Það þarf stórátak og almenna vakningu til verndar tungunni. Þar sem ráðherra og ríkisstjórn hafast ekki að verða aðrir að taka upp merkið. Skólasamfélagið þarf að leggja þar drjúgt að mörkum með því að efla skilning og bæta læsi. Það væri þarfaverk að efla ljóðalestur því knappur stíll ljóðsins kemur flóknum hlutum á framfæri í stuttu máli. Eitt af því sem mestu máli skiptir varðandi varðveislu móðurmálsins er að þau sem skrifa og tala íslensku opinberlega geri það af kunnáttu. Þau eru fyrirmyndir okkar hinna einkum barna og unglinga svo og þeirra sem ekki hafa gott vald á móðurmálinu. Hverskonar miðlun hefur margfaldast frá því sem áður var og nýir miðlar hasla sér sífellt völl. Á okkur dynja alls konar upplýsingar og áróður óumbeðið og oft án þess að við komum vörnum við. Helstu gerendur eru auglýsingasmiðir og fjölmiðlafólk. Þegar menntamálaráðherra þáverandi fékk samþykkta ríkisstyrki til fjölmiðla lagði ég til að styrkgreiðslur yrðu háðar því skilyrði að styrktur fjölmiðill kostaði kapps um að flytja gott og rétt íslenskt mál hvort sem um skrifað orð eða talað ætti í hlut. Þessu var hafnað. Í dag er nánast hver einasti fjölmiðill undirlagður af slæmu málfari og er framið hryðjuverk á móðurmálinu á hverjum degi. Ég skal taka örfá dæmi. Ríkisútvarpið ohf. (okkar allra) á að vera skjaldborg móðurmálsins. Ríkið leggur fyrirtækinu til eitthvað á fimmta milljað króna á hverju ári. Þar er við störf s.k. málfarsráðunautur sem helst er þekktur fyrir að hafa komið orðskrípinu ,,fössari“ á framfæri. Mér skilst að þegar ,,fössarinn“ rennur upp fari menn með ,,fjölluna“ í bæinn til að gæða sér á ,,pullum“ og ,,fröllum.“ Ljóta ruglið! Málfarsráðunautnum væri sæmra að venja íþróttafréttamenn RUV af þeirri meinvillu að fólk hampi titlum. Það gerir enginn nema halda á skiltum þar sem stendur ,,herra“ ; ,,frú“ ; ,,doktor“ eða ,,séra“. Menn (og konur) vinna titla en hampa verðlaunagripum einkum bikurum. Íþróttafréttamenn og konur eru allra verst meðal jafningja í meðferð móðurmálsins og væri þarfaverk að láta þau sitja nokkur íslenskunámskeið. Fjölmiðlar virðast einnig spara við sig prófarkalestur illu heilli. Margt annað verður mönnum að meini í fjölmiðlum. Þar ber oft á góma að einhver sé ekki eins og afi sinn eða amma sín eða að félagi sinn hafi átt góða sendingu á eh. einstakling. Einnig hafa fjölmiðlungar fundið upp sögnina að ,,olla“ sbr. að eitthvað eða einhver hafi ollið tjóni. Gleymum ekki að minnast á eitt og tvö enn einfalt og tvöfalt i og ekki síst setningaskipan og áherslur. Þar veður uppi ,,ísl-enska“ með áherslu á annað atkvæði en ekki fyrsta. Lesnir auglýsingatímar eru mjög lýsandi fyrir þessa plágu. Jafnvel gamalreyndir þulir lenda í þessari gryfju og liggja þar. Ætla ekki að byrja að minnast á meðferð fólks á málsháttum eða spakmælum. Stjórnmálamaður einn lagði til um daginn að menn leggðu hönd á dekk!? Væntanlega ekki klókt af sveitamanni að bregða fyrir sig sjómannamáli. Auglýsingafrömuðir kosta kapps um að lítilsvirða móðurmálið daglega. Nýlega varð uppi fótur og fit vegna auglýsingaherferðar sem átti að fara fram á ensku. Fór þar framarlega í flokki aflagður prófessor sem eyðir miklu af tíma sínum í að tala niður ævistarfið. Í þetta sinn blöskraði prófessornum góðu heilli og herferðinni var breytt. Engan hef ég þó heyrt hallmæla s.k. ,,tax-free“ afslætti sem er auglýstur reglulega eða því að ,,kötta“ eigi niður verð. Menn eiga að vera sjálfum sér samkvæmir og ráðast gegn enskuslettum í auglýsingum hvarvetna. Nýleg ákvörðun Flugleiða (e.Icelandair) að setja íslensku framar ensku er ágætis viðleitni ásamt því að Ísavia virðist ætla að snúa af villu síns vegar. Það er góðu heilli gjört. Það þarf þjóðarátak til að verja íslenska tungu og styrkja hana til framtíðar. Þar þarf samræmdar aðgerðir margra. Þau sem eiga að draga vagninn eru ekki traustvekjandi eða til átaka fallin. Ágætis byrjun væri ef Alþingi skilyrti ríkisvæðingu fjölmiðla með því að bætt málfar sé í hávegjum haft. Annars verði styrkir afturkallaðir. Höfundur situr í stjórn Miðflokksins.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun