Afkoma heimila og áætlun verkalýðshreyfingarinnar Stefán Ólafsson skrifar 27. janúar 2024 16:01 Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stefán Ólafsson ASÍ Efnahagsmál Kjaramál Kjaraviðræður 2023-24 Fjármál heimilisins Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Sjá meira
Alltof mörg heimili eiga nú í fjárhagsþrengingum. Ástæðan er veruleg hækkun verðbólgu og vaxta. Á sama tíma hefur hagnaður fyrirtækja aukist upp í methæðir, miðað við síðustu 20 ár. Það er því gríðarlegt misvægi í samfélaginu. Allsnægtir sums staðar - en skortur annars staðar. Verkalýðshreyfingin hefur lagt fram áætlun sem tekur á þessu með nýstálegum hætti. Skoðum fyrst afkomuþróun heimila á síðustu misserum og síðan áætlun verkalýðshreyfingarinnar. Gallup: Afkoma heimila versnar enn Gallup birti fyrir skömmu nýja könnun á fjárhag heimila, líkt fyrirtækið hefur gert undanfarin ár. Gögn Gallup sýna að frá seinni hluta 2021 hefur fjárhagur heimilanna versnað jafnt og þétt, samhliða hækkun verðbólgu og vaxta. Á þessum tæpu þremur árum hefur heimilum í erfileikum fjölgað úr 30% í 50%, eða um tvo þriðju. Það er mikil aukning á stuttum tíma. Myndin hér að neðan sýnir þessar niðurstöður úr könnunum Gallup á tímabilinu. Nú í desember sl. var það um helmingur heimila sem var í erfiðleikum með að ná endum saman. Hluti svarenda safnaði skuldum, aðrir gengu á sparnað til að ná endum saman og enn aðrir náðu endum saman með naumindum. Staða láglaunafólks er enn verri en myndin sýnir. Það er því alvöru lífskjarakreppa hjá alltof mörgum heimilum. En mikið góðæri ríkir hjá fyrirtækjunum. Fyrirtækin þurfa því að lækka hagnaðarkröfur sínar og skila heimilunum lægra verðlagi. Seðlabanki, bankar og lífeyrissjóðir þurfa einnig að skila lækkun vaxta. Verkalýðshreyfingin býður nú upp á raunhæfa leið til að ná öllum þessum markmiðum fram. Áætlun verkalýðshreyfingarinnar Breiðfylking ASÍ félaga, sem semja fyrir rúmlega 70% af launafólki á vinnumarkaði, hefur lagt fram áætlun um öra lækkun verðbólgu og vaxta. Leiðin felst í óvenju hóflegum launahækkunum (miðað við aðstæður), endurreisn tilfærslukerfa heimilanna (þ.e. á barnabótum og húsnæðisstuðningi til eigenda og leigjenda) og almennu aðhalda gegn verðhækkunum. Lækkun vaxta mun síðan létta greiðslubyrði skuldugra heimila. Hóflegar launahækkanir krefjast þess að launafólk hafi öruggar tryggingar fyrir árangri, í formi rauðra strika, líkt og gert var í þjóðarsáttinni 1990. Launafólk sem býr við skort getur ekki eitt og sér borið alla áhættuna. Ríkið þarf að auka framlag sitt í tilfærslukerfin sem nemur um 24 milljörðum á ári, til að dæmið gangi upp. Ef það gerist ekki þá mun heimilum lágtekjufólks blæða út og hagur millihópa versna enn frekar. Hefur ríkið efni á að taka fullan þátt? Einstaka ráðherrar hafa nýlega lýst því yfir að vegna skuldbindinga við íbúa Grindavíkur þá geti ríkið ekki tekið fullan þátt í verkefninu með endurreisn tilfærslukerfanna. Útgjaldabyrðin yrði of mikil, er sagt. Þetta er hins vegar ekki rétt. Ríkið ræður vel við verkefnið í Grindavík, meðal annars með nýtingu fjár sem þegar er í Náttúruhamfaratryggingasjóði og baktryggingum, eins og ráðherrar hafa staðhæft. Ef árangur næst í að lækka verðbólgu og vexti með hraði þá mun ríkið spara sér mun meira í útgjöldum vegna lækkunar vaxtakostnaðar en nemur aukningunni í tilfærslukerfin. Þar fyrir utan eru ýmsar leiðir til aukinnar tekjuöflunar fyrir ríkið. Til dæmis væri eðlilegt að setja 4.000-5.000 króna komugjald á ferðamenn, líkt og Gylfi Zoega hagfræðiprófessor hefur lagt til. Það myndi skila strax um 10 milljörðum í ríkissjóð. Þetta væri einnig skynsamleg aðgerð til að hægja á ferðaþjónustunni og draga þar með úr verðbólguhvetjandi þenslu í samfélaginu. Hækkun auðlindagjalda, bankaskatts og aðrar sjálfsagðar smá lagfæringar á skattkerfinu sem ekki fela í sér auknar byrðar almennings eru tiltækar og gerir þetta allt mun meira en að greiða þá 24 milljarða sem til þarf. Vilji er allt sem þarf hjá stjórnvöldum. Nærtækast er að segja að ríkið hafi ekki efni á öðru en að láta áætlun verkalýðshreyfingarinnar ganga upp, því hinn valkosturinn er mun ófýsilegri. En fyrirstaða Samtaka atvinnurekenda (SA) gegn því að sætta sig við hinar hóflegu launahækkanir sem verkalýðshreyfingin hefur boðið uppá og viðunandi tryggingar um árangur valda vonbrigðum, enn sem komið er í samningaviðræðunum. Atvinnurekendur virðast ætla að freista þess að sigla í gegnum þessa baráttu án þess að leggja neitt til! Það mun sigla áætluninni í strand, ef ekki verður breyting á. Hið sama gildir ef ríkið bregst. Hvað gerist ef áætlunin gengur ekki upp? Ef ríkið og fyrirtækin skila ekki sínu til fulls þá þarf verkalýðshreyfingin að endurhanna kröfur sínar og fara fram með kröfu um 7-10% hækkun á meðallaun og sækja þannig kaupmáttaraukningu fyrir heimilin. Afkomuvandi heimilanna leyfir ekki annað í stöðunni. En þá gengi verðbólgan mun hægar niður og ávinningur samfélagsins alls yrði allur minni. Er ekki augljóst hver leið skynseminnar er? Höfundur er prófessor emeritus við HÍ og sérfræðingur hjá Eflingu stéttarfélagi.
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar