Vindorka í þágu hverra? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 8. febrúar 2024 11:01 Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson ASÍ Vindorka Orkumál Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Sjá meira
Ástæða er til að vekja athygli á fyrirliggjandi frumvarpi umhverfis- orku, og loftslagsráðuneytis um vindorku. Að óbreyttu verður hvorki séð að frumvarpið hafi í för með sér samfélagslegan ábata í formi arðs til þjóðarinnar eða nærsamfélaga af nýtingu auðlindarinnar né sé það fallið til að stuðla að orkuskiptum. Hér er á ferð mál sem er svo vanbúið að undrum sætir. Verði ekki brugðist við verða alvarleg mistök í stjórnsýslu sjókvíaeldis endurtekin, sé tilgangurinn ekki beinlínis sá. Alþýðusamband Íslands hefur sent stjórnvöldum umsögn um málið og hana má einnig nálgast á vef ASÍ. Alþýðusambandið er ekki andvígt nýtingu vindorku (að uppfylltum skilyrðum) en fyrrnefnt frumvarp er með öllu óboðlegt og framlagning þess engan veginn tímabær. Frumvarpið kveður á um grundvallarbreytingu á orkumálum hér á landi. Íslensk orkuframleiðsla hefur hingað til að mestu verið í höndum hins opinbera, sem hefur skilað þjóðinni miklum arði (Landsvirkjun greiddi 20 milljarða í arð til ríkisins árið 2023). Málið er því hápólitískt í eðli sínu og varðar mikla hagsmuni. Ekki er forsvaranlegt að leggja fram svo ófullburða frumvarp um slíkt stórmál. Arður af auðlindinni ekki til þjóðarinnar eða nærsamfélaga Í fyrrnefndri umsögn gerir Alþýðusambandið fjölmargar athugasemdir við frumvarpið sem ég hvet fólk til að kynna sér. Hér ætla ég einkum að staldra við ófullnægjandi umgjörð málsins en raunar er það svo að í greinargerð með þingsályktunartillögu sem liggur frumvarpinu til grundvallar er lögð áhersla á hversu margt er ógert í málaflokknum og hversu skammt er kominn undirbúningur fyrir þær breytingar sem það felur í sér! Hér má nefna að hvorki liggur fyrir stefna né löggjöf um hvernig tryggja má réttláta hlutdeild þjóðarinnar í þeim ábata og arði sem til verður vegna vindorkuvera. Með öðrum orðum hefur ekkert verið gert í því skyni að innleiða sanngjarna og eðlilega gjaldtöku í tengslum við uppbyggingu og rekstur vindorkuvera. Þetta hlýtur að vekja sérstaka furðu og er þá ekki síst vísað til deilna um afnot af auðlindum í þjóðareigu sem landsmenn allir þekkja. Sveitarfélögum er, eðli málsins samkvæmt, umhugað um að ábati af vindorkuverkum skili sér til nærsamfélagsins. Ekkert liggur fyrir í því efni. Ábati landeigenda verður vísast umtalsverður og þannig eru skapaðir fjárhagslegir hvatar fyrir hagsmunavörslu í þágu fárra á kostnað heildarinnar. Hver verður áætlaður ábati sveitarfélaga með tilliti til tekna og atvinnutækifæra? Munu erlend orkufyrirtæki ef til vill flytja hagnaðinn úr landi? Um þessi lykilatriði er ekki fjallað. Megintilgangur um orkuskipti ekki uppfylltur Nokkra furðu vekur að útfærslu skortir hvað varðar þann megintilgang frumvarpsins að ná settum markmiðum stjórnvalda um orkuskipti og kolefnishlutleysi. Í 6. grein lagafrumvarpsins segir að við mat á virkjunarkostum skuli verkefnastjórn m.a. ganga úr skugga um að tiltekinn virkjunarkostur verði „liður í því að ná markmiðum Íslands við orkuskipti og kolefnishlutleysi.” Ekki er skýrt hvaða þætti ber að meta í þessu skyni eða hvernig tryggja skal að orka úr tiltekinni vindorkuvirkjun sé nýtt í verkefni eða atvinnustarfsemi sem er til þess fallin að stuðla að orkuskiptum eða ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Þá er í frumvarpinu ekkert að finna um hvort og hvernig eftirlit með því að orkan sé nýtt til „grænna verkefna” skuli fara fram. Hér skiptir miklu að vindorkuver munu ein og sér ekki auka framboð raforku þar sem vindorka er sveiflukennd og krefst samsvarandi jöfnunarafls frá vatnsaflsvirkjunum. Ástæða er til að staldra við reynslu Norðmanna sem er sú að þvert á það sem að var stefnt hefur ekki reynst unnt að tryggja að vindorkan sé nýtt í verkefni tengd orkuskiptum og kolefnishlutleysi. Þá hlýst takmörkuð atvinnusköpun af vindorkuverum Íslenskur orkumarkaður stefnir hraðbyri í að verða opinn og frjáls þar sem orka gengur kaupum og sölum fyrir hæsta mögulega verð. Á slíkum markaði er ekkert sem tryggir að vindorkan verði nýtt í þágu orkuskipta eða kolefnishlutleysis. Þetta vekur enn frekari efasemdir um allan málatilbúnaðinn. Endurtekið efni Að lokum vil ég benda á úttekt Ríkisendurskoðunar á stjórnsýslu sjókvíaeldis frá í febrúarmánuði 2023. Þar segir í stuttu máli að umgjörð sjókvíaeldis við Íslandsstrendur hafi „einkennst af veikburða og brotakenndri stjórnsýslu sem var vart í stakk búin til að takast á við aukin umsvif í greininni á undanförnum árum. Breytingum á lögum um fiskeldi sem var ætlað að stuðla að vexti og viðgangi greinarinnar var ekki fylgt eftir með því að styrkja stjórnsýslu og eftirlit þeirra stofnana sem mest hefur mætt á.” Nákvæmlega hið sama er á ferð hvað varðar vindorkuna. Beinlínis er stefnt að því að endurtaka mistökin! Í núverandi mynd er vindorkufrumvarpið ótækt. Sú spurning hlýtur að vakna í þágu hverra það er lagt fram. Við blasir að orkan er ekki eins og hver önnur vara; hún er grunnforsenda samfélags og nútíma. Ég hvet almenning til að halda vöku sinni gagnvart græðginni sem ásælist orkuna eins og annað. Líkt og svo oft hér á landi stöndum við frammi fyrir því samfélagslega verkefni að koma í veg fyrir að hagsmunum heildarinnar sé fórnað í þágu útvaldra. Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun