Donald Trump og tollarnir Hilmar Þór Hilmarsson skrifar 5. febrúar 2025 23:34 Alþjóðahagfræðin gengur útá það þjóðir geti hagnast á frjálsum utanríkisviðskiptum. Á hagfræðimáli má t.d. segja að hvert land muni flytja út þá vörutegund sem það hefur hlutfallslega minnstan fórnarkostnað af því að framleiða, en flytja inn vörur sem það hefur hlutfallslega mikinn fórnarkostnað af að framleiða, sjá t.d. https://www.visindavefur.is/svar.php?id=59409 Þetta er notað til að rökstyðja að frelsi í milliríkjaviðskiptum sé öllum löndum til hagsbóta og að takmarkanir á viðskiptafrelsi séu skaðlegar. Frjálsari viðskipti hafa verið einn helsti aflvaki batnandi lífskjara um heiminn undanfarna áratugi. Alþjóðastofnanir, frjáls viðskipti og uppgangur Kína Í júlí 1944 þegar seinni heimsstyrjöldinni var að ljúka höfðu Bandaríkin forgöngu um að halda ráðstefnu í Bretton Woods í Bandaríkjunum þar sem Alþjóðabankinn og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn voru sett á fót. Einnig var byrjað að ræða um GATT sem síðar varð Alþjóðaviðskiptastofnunin. Íslandi sem þá var ný orðið sjálfstætt ríki var boðið á þessa ráðstefnu og sendi fjölmenna sendinefnd. Nýju stofnanirnar áttu meðal annars að styðja við uppbyggingu Evrópu eftir heimstyrjöldina og stuðla að fjármálastöðugleika í heiminum og frjálsum viðskiptum, þar á meðal GATT að lækkun tolla. Nú hefur þessi þróun snúist við. Bandaríkin hafa nú forgöngu um að koma á viðskiptastríði við önnur lönd og hóta nú að beita fyrir sig háum tollum. Helstu bandalagsríki Bandaríkjanna eru ekki undanskilin. Þetta eykur óvissu í alþjóðakerfinu. Stofnanirnar sem nefndar eru hér að ofan, og Bandaríkin höfðu forystu um að setja á fót, áttu mikinn þátt í því að gera Kína að því stórveldi sem það er nú orðið með því að hjálpa landinu frá áætlunarbúskap í markaðsbúskap. Árið 2017 varð Kína orðið stærra hagkerfi en það Bandaríska mælt í vergri landsframleiðslu á jafnvirðisgengi. Þá blossaði upp stórveldasamkeppni milli Bandaríkjanna og Kína. Í stað viðskiptafrelsis koma viðskiptahindranir þar sem allir tapa á endanum. Nái Kína vergri landsframleiðslu á mann ávið Singapúr verður Kínverska hagkerfið u.þ.b. helmingi stærra en hagerfi Bandaríkjanna og ESB til samans. Ég er ekki að segja að líklegt sé að þetta gerist en ólíkt Sovétríkjunum, sem voru að mestu lokað hagkerfi, er Kína galopið hagkerfi sem byggir sinn hagvöxt að miklu leyti á útflutningi. Bandaríkin og Evrópa hafa grætt á viðskiptum við Kína, en varla kemur á óvart að Bandaríkin óttist vöxt Kína í framtíðinni. Efnahagsstyrkur breytist fljótt í hernaðarstyrk. Mikilvægi frjálsra viðskipta, sérhæfingar og stærðarhagkvæmni Sérhæfing er mikil í Austur Asíu og íhlutir í endanlega vöru eru framleiddir mörgum löndum og settir saman á einum stað, oftast í Kína. Þessi lönd nýta sér stærðarhagkvæmni til hins ýtrasta. Viðskiptahindranir t.d. í formi hárra tolla myndu hafa lamandi áhrif og skaða öll löndin í þessum heimshluta. Bandaríkin gátu haldið aftur að Sovétríkjunum sem voru að mestu lokað hagkerfi, en vegna sérhæfingar og utanríkisviðskipa er ekki hægt að halda aftur af Kína nema skaða þá um leið allt heimshagkerfið um leið. Og nú ber svo við að forseti Bandaríkjanna hefur hótað að refsa nágrannaríkjum símum Kanada og Mexíkó með háum tollum. Markmið er sagt vera að reyna að þvinga löndin til að draga úr búferlaflutningum frá Kanada og Mexíkó til Bandaríkjanna og til að minnka útflutning á eiturlyfjum til Bandaríkjanna. Vandinn á þessum sviðum er þó mun umfangsmeiri í tilviki Mexíkó en Kanada. Bæði löndin horfðust í auga við hótunina um 25% tolla, sem nú hefur verið frestað og óvissa um framhaldið. Bandaríkin, Kanada og Mexíkó eins og Austur Asía nánast sama framleiðslusvæðið þar sem íhlutir, t.d. fyrir bílaiðnaðinn fæða á milli landanna. Ef greiða háan toll í hvert sinn sem þeir fara á milli landanna hefði það alvarlegar afleiðingar. Tollar bitna því á fyrirtækjum á öllu löndunum og hafa lamandi áhrif á allt svæðið í heild. Tollastríð við ESB og Ísland? Nú talar Donald Trump líka um að leggja tolla á Evrópusambandið. Ísland ásamt Noregi eru á Evrópska Efnahagssvæðinu en ekki í tollabandalagi ESB. Með því að refsa ESB löndunum er Trump að vega að helstu bandalagsríkjum sínum sem mörg eru líka í NATO. Þetta er því varla viturlegt til lengri tíma litið. Nú er spurning hvort af þessu verður, hvort þetta sé að einhverju leyti sett fram til að ná fjölmiðlaathygli. Á fyrra kjörtímabili talaði Trump um að NATO væri úrelt stofnun en dró Bandaríkin ekki úr NATO þegar til kom. Ef Trump setur tolla á ESB er líklegt að sambandið svari með eigin tollum á innfluttar Bandarískar vörur. Þeir tollar myndu ekki leggjast á útflutning Íslands til ESB því um okkar útflutning til ESB gildir EES samningurinn. Hætta af þessu fyrir Ísland er að Trump setji tolla á Íslenskan útflutning um leið og hann setur tolla á útflutning ESB og þá sennilega Noreg um leið sem ásamt Ísland er í EFTA og á Evrópska Efnahagssvæðinu. Tollastríðið gæti haft mjög skaðleg áhrif á ísenskan efnahag. Trump er óútreiknanlegur í þessu máli. Tjón af minni alþjóðaviðskiptum fyrir alla heimsbyggðina? Bandaríkin vinna einhliða ekki fjölþjóðlega? Tal Donald Trump um tolla hefur skapað óvissu og sett heimsbyggðina í uppnám a.m.k. í bili. Ef af framkvæmd verður getur þetta svo leitt til minnkandi alþjóðaviðskipta sem allir tapa á. Lönd verða þá í auknum mæli að framleiða sínar vörur sjálf sem leiðir til minni sérhæfingar og minni stærðarhagkvæmni. Donald Trump beitti sér gegn svokölluðu Transatlantic Trade and Investment Partnership milli Bandaríkjanna og ESB á fyrra kjörtímabilin sínu. Það sama var uppá teningnum með svokallað Trans-Pacific Partnership milli Bandaríkjanna og nokkurra Austur-Asíulanda og Suður-Ameríkulanda auk Ástralíu, Kanada og Mexíkó. Trump virðist almennt vera vantrúaður á að Bandaríkin geti haft hag af aðild að fjölþjóðlegum viðskipta- og fjárfestingsamningum og hefur almennt litla trú á alþjóðastofnunum. Hann vill að Bandaríkin beiti sér einhliða, ekki fjölþjóðlega. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hilmar Þór Hilmarsson Donald Trump Bandaríkin Skattar og tollar Mest lesið Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Skoðun Listin við að fara sér hægt Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kosningar í stjórn Visku: Þitt atkvæði skiptir máli! Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð yfirvalda á innra mati á skólastarfi Anna Greta Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Alþjóðahagfræðin gengur útá það þjóðir geti hagnast á frjálsum utanríkisviðskiptum. Á hagfræðimáli má t.d. segja að hvert land muni flytja út þá vörutegund sem það hefur hlutfallslega minnstan fórnarkostnað af því að framleiða, en flytja inn vörur sem það hefur hlutfallslega mikinn fórnarkostnað af að framleiða, sjá t.d. https://www.visindavefur.is/svar.php?id=59409 Þetta er notað til að rökstyðja að frelsi í milliríkjaviðskiptum sé öllum löndum til hagsbóta og að takmarkanir á viðskiptafrelsi séu skaðlegar. Frjálsari viðskipti hafa verið einn helsti aflvaki batnandi lífskjara um heiminn undanfarna áratugi. Alþjóðastofnanir, frjáls viðskipti og uppgangur Kína Í júlí 1944 þegar seinni heimsstyrjöldinni var að ljúka höfðu Bandaríkin forgöngu um að halda ráðstefnu í Bretton Woods í Bandaríkjunum þar sem Alþjóðabankinn og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn voru sett á fót. Einnig var byrjað að ræða um GATT sem síðar varð Alþjóðaviðskiptastofnunin. Íslandi sem þá var ný orðið sjálfstætt ríki var boðið á þessa ráðstefnu og sendi fjölmenna sendinefnd. Nýju stofnanirnar áttu meðal annars að styðja við uppbyggingu Evrópu eftir heimstyrjöldina og stuðla að fjármálastöðugleika í heiminum og frjálsum viðskiptum, þar á meðal GATT að lækkun tolla. Nú hefur þessi þróun snúist við. Bandaríkin hafa nú forgöngu um að koma á viðskiptastríði við önnur lönd og hóta nú að beita fyrir sig háum tollum. Helstu bandalagsríki Bandaríkjanna eru ekki undanskilin. Þetta eykur óvissu í alþjóðakerfinu. Stofnanirnar sem nefndar eru hér að ofan, og Bandaríkin höfðu forystu um að setja á fót, áttu mikinn þátt í því að gera Kína að því stórveldi sem það er nú orðið með því að hjálpa landinu frá áætlunarbúskap í markaðsbúskap. Árið 2017 varð Kína orðið stærra hagkerfi en það Bandaríska mælt í vergri landsframleiðslu á jafnvirðisgengi. Þá blossaði upp stórveldasamkeppni milli Bandaríkjanna og Kína. Í stað viðskiptafrelsis koma viðskiptahindranir þar sem allir tapa á endanum. Nái Kína vergri landsframleiðslu á mann ávið Singapúr verður Kínverska hagkerfið u.þ.b. helmingi stærra en hagerfi Bandaríkjanna og ESB til samans. Ég er ekki að segja að líklegt sé að þetta gerist en ólíkt Sovétríkjunum, sem voru að mestu lokað hagkerfi, er Kína galopið hagkerfi sem byggir sinn hagvöxt að miklu leyti á útflutningi. Bandaríkin og Evrópa hafa grætt á viðskiptum við Kína, en varla kemur á óvart að Bandaríkin óttist vöxt Kína í framtíðinni. Efnahagsstyrkur breytist fljótt í hernaðarstyrk. Mikilvægi frjálsra viðskipta, sérhæfingar og stærðarhagkvæmni Sérhæfing er mikil í Austur Asíu og íhlutir í endanlega vöru eru framleiddir mörgum löndum og settir saman á einum stað, oftast í Kína. Þessi lönd nýta sér stærðarhagkvæmni til hins ýtrasta. Viðskiptahindranir t.d. í formi hárra tolla myndu hafa lamandi áhrif og skaða öll löndin í þessum heimshluta. Bandaríkin gátu haldið aftur að Sovétríkjunum sem voru að mestu lokað hagkerfi, en vegna sérhæfingar og utanríkisviðskipa er ekki hægt að halda aftur af Kína nema skaða þá um leið allt heimshagkerfið um leið. Og nú ber svo við að forseti Bandaríkjanna hefur hótað að refsa nágrannaríkjum símum Kanada og Mexíkó með háum tollum. Markmið er sagt vera að reyna að þvinga löndin til að draga úr búferlaflutningum frá Kanada og Mexíkó til Bandaríkjanna og til að minnka útflutning á eiturlyfjum til Bandaríkjanna. Vandinn á þessum sviðum er þó mun umfangsmeiri í tilviki Mexíkó en Kanada. Bæði löndin horfðust í auga við hótunina um 25% tolla, sem nú hefur verið frestað og óvissa um framhaldið. Bandaríkin, Kanada og Mexíkó eins og Austur Asía nánast sama framleiðslusvæðið þar sem íhlutir, t.d. fyrir bílaiðnaðinn fæða á milli landanna. Ef greiða háan toll í hvert sinn sem þeir fara á milli landanna hefði það alvarlegar afleiðingar. Tollar bitna því á fyrirtækjum á öllu löndunum og hafa lamandi áhrif á allt svæðið í heild. Tollastríð við ESB og Ísland? Nú talar Donald Trump líka um að leggja tolla á Evrópusambandið. Ísland ásamt Noregi eru á Evrópska Efnahagssvæðinu en ekki í tollabandalagi ESB. Með því að refsa ESB löndunum er Trump að vega að helstu bandalagsríkjum sínum sem mörg eru líka í NATO. Þetta er því varla viturlegt til lengri tíma litið. Nú er spurning hvort af þessu verður, hvort þetta sé að einhverju leyti sett fram til að ná fjölmiðlaathygli. Á fyrra kjörtímabili talaði Trump um að NATO væri úrelt stofnun en dró Bandaríkin ekki úr NATO þegar til kom. Ef Trump setur tolla á ESB er líklegt að sambandið svari með eigin tollum á innfluttar Bandarískar vörur. Þeir tollar myndu ekki leggjast á útflutning Íslands til ESB því um okkar útflutning til ESB gildir EES samningurinn. Hætta af þessu fyrir Ísland er að Trump setji tolla á Íslenskan útflutning um leið og hann setur tolla á útflutning ESB og þá sennilega Noreg um leið sem ásamt Ísland er í EFTA og á Evrópska Efnahagssvæðinu. Tollastríðið gæti haft mjög skaðleg áhrif á ísenskan efnahag. Trump er óútreiknanlegur í þessu máli. Tjón af minni alþjóðaviðskiptum fyrir alla heimsbyggðina? Bandaríkin vinna einhliða ekki fjölþjóðlega? Tal Donald Trump um tolla hefur skapað óvissu og sett heimsbyggðina í uppnám a.m.k. í bili. Ef af framkvæmd verður getur þetta svo leitt til minnkandi alþjóðaviðskipta sem allir tapa á. Lönd verða þá í auknum mæli að framleiða sínar vörur sjálf sem leiðir til minni sérhæfingar og minni stærðarhagkvæmni. Donald Trump beitti sér gegn svokölluðu Transatlantic Trade and Investment Partnership milli Bandaríkjanna og ESB á fyrra kjörtímabilin sínu. Það sama var uppá teningnum með svokallað Trans-Pacific Partnership milli Bandaríkjanna og nokkurra Austur-Asíulanda og Suður-Ameríkulanda auk Ástralíu, Kanada og Mexíkó. Trump virðist almennt vera vantrúaður á að Bandaríkin geti haft hag af aðild að fjölþjóðlegum viðskipta- og fjárfestingsamningum og hefur almennt litla trú á alþjóðastofnunum. Hann vill að Bandaríkin beiti sér einhliða, ekki fjölþjóðlega. Höfundur er prófessor við Háskólann á Akureyri og starfaði um 12 ára skeið hjá Alþjóðabankanum í Washington, Ríga og Hanoí.
Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson Skoðun
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun